Jaarbericht Agentschap Telecom 2018

Jaarverslag | 26-05-2025

Voorwoord

Hierbij presenteren we het jaarbericht van Agentschap Telecom, een organisatie die middenin het digitale domein staat. Als toezichthouder, uitvoerende organisatie en als autoriteit. Het afgelopen jaar stond in het teken van het verder bouwen aan een veilig verbonden Nederland. Een Nederland dat kan rekenen op goede telecommunicatie- en IT-netwerken, die bovendien veilig en betrouwbaar gebruikt kunnen worden. Hoezeer dat van belang is wordt extra zichtbaar door de maatregelen als gevolg van de COVID-19 crisis: meer dan ooit wordt onze afhankelijkheid van veilige, betrouwbare en continu beschikbare netwerken onderstreept. Gelukkig zijn de kwaliteit en robuustheid van deze telecominfrastructuur in Nederland van hoog niveau.

Nederland is digitaal ‘wakker’. Er is een breed besef dat digitalisering een fundamentele impact op ons dagelijkse leven heeft. Van supersnelle mobiele verbindingen en slimme apparaten in huis, tot robotisering in de zorg en zelfrijdende auto’s. En deze impact van digitalisering op de samenleving zal alleen nog maar toenemen. We spreken daarom zelfs van een digitale transitie (lees hier meer over in ‘Veilig verbonden in de toekomst’). Naast de vele kansen die digitalisering en dataficering biedt, ontstaan er ook nieuwe risico’s en kwetsbaarheden. Want nieuwe technologieën roepen nieuwe vraagstukken op met betrekking tot afhankelijkheid, betrouwbaarheid, veiligheid en privacy voor burgers en bedrijven.

Daarom hebben we ook in 2019 samen met de markt naar integrale en dynamische oplossingen gekeken, bijvoorbeeld op het gebied van frequentieverdeling. In het verlengde daarvan hebben we ons in 2019 volop beziggehouden met de voorbereidingen op de Multibandveiling, die medio 2020 plaatsvindt. In het houden van ons toezicht is de verschuiving van nalevingstoezicht naar het meer moderne kwaliteitstoezicht al langere tijd gaande. Daarmee werken we aan het voorkomen van systeemfalen, in plaats van dat we achteraf proberen te repareren met boetes. Dit speelt met name op het gebied van de digitale weerbaarheid van onze vitale infrastructuren en de digitale betrouwbaarheid van elektronische toegangs- en vertrouwensdiensten. Op het gebied van strategische thema’s zoals 5G, kunstmatige intelligentie en cyberveiligheid, werken we volop samen met belangrijke stakeholders. Samen met hen zetten we in op actuele maatschappelijke vraagstukken zoals: Hoe maken we apparatuur meer cyberveilig? Hoe kunnen we 5G-innovaties stimuleren? Maar ook, hoe houden we de vinger aan de pols bij vraagstukken rondom het plaatsen van antennes?

Agentschap Telecom opereert in het hart van de (digitale) samenleving. Bij het uitvoeren van onze taken houden wij steeds voor ogen wat onze bijdrage aan die samenleving en haar burgers kan zijn. Daarom pleit ik voor een andere vorm van toezicht op met name de clouddienstverleners. Vanuit Europa is daar reactief toezicht op voorgeschreven. Het belang van de cloud voor onze digitale infrastructuur is echter zo groot dat net als bij andere essentiële diensten proactief toezicht overwogen zou moeten worden.

Hoe we onze bijdrage aan de samenleving in 2019 hebben ingevuld, leest u in dit jaarbericht.

Ook in 2020 werken we aan een veilig verbonden Nederland. Dat doen we niet alleen. Mede dankzij telecomproviders, hard- en softwareleveranciers en betrokken ICT’ers kan ons land in deze bijzondere tijden zo goed mogelijk door blijven draaien. Dat geldt voor de zorg, maar ook voor thuiswerken, onderwijs op afstand en vele andere processen. Samen met de ICT-sector en de Rijksoverheid blijven wij ons hier volop voor inzetten. Nu en in de toekomst!

Angeline van Dijk
Directeur-hoofdinspecteur Agentschap Telecom

Altijd en overal bereikbaar

Bijna overal in Nederland kun je mobiel bellen, internetten en een NL-Alert bericht ontvangen. De bereikbaarheid van alarmnummer 112 is bijna altijd gegarandeerd. In vergelijking met andere Europese landen is de beschikbaarheid van telecom hier hoog. Vreemd genoeg zijn we door al die vanzelfsprekende zekerheden ook extra kwetsbaar. We zijn uitval niet gewend. Agentschap Telecom denkt mee, onder andere met organisatoren van grote evenementen en tunnelbouwers.

Onderzoek 112 en NL-Alert

Maandag 24 juni 2019 was er een ernstige storing in het telefonienetwerk van KPN, zowel mobiel als vast. Daardoor was ook het alarmnummer 112 een aantal uren onbereikbaar. Bij KPN waren er ook problemen met de verzending van NL-Alert berichten via 4G.

Naar aanleiding hiervan is Agentschap Telecom, in afstemming met Inspectie Justitie en Veiligheid en Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, een onderzoek gestart. Agentschap Telecom onderzoekt de aard, oorzaak en afhandeling van beide verstoringen. Ook is onderzocht in hoeverre KPN voldeed aan de wettelijke eisen met betrekking tot de continuïteit en welke maatregelen zijn genomen of worden genomen om herhaling te voorkomen. Het doel van het onderzoek is om op basis van de bevindingen aanbevelingen te doen die helpen om, binnen de telecomsector, soortgelijke verstoringen in de toekomst te voorkomen.

Bereikbaarheid 112

In 2018 deed Agentschap Telecom een eerste onderzoek naar de beschikbaarheid van 112 op drukbezochte evenementen. Dat onderzoek kreeg in 2019 een vervolg. We willen zeker weten dat het mogelijk niet bereikbaar zijn van 112 zich niet voordoet bij één type evenement of binnen één bepaalde gemeente, bij één enkele telecomprovider of op één bepaalde locatie.
Opvallend resultaat van ons onderzoek: telecom maakt nauwelijks onderdeel uit van de voorbereiding van een evenement. Met als gevolg dat de bereikbaarheid van alarmnummer 112 niet per definitie bij elk evenement gegarandeerd is. We blijven ervoor pleiten dat bij een evenement betrokken partijen afstemmen hoe de bereikbaarheid en beschikbaarheid van telecom wordt geregeld. Daarbij roepen we gemeenten op om telecom een vast onderdeel te laten zijn in hun draaiboeken. Dit draagt eraan bij dat we ook bij evenementen veilig verbonden zijn. In de loop van 2020 gaan we organisatoren, providers en gemeenten aanspreken. Een regelrechte oproep tot meer samenwerking, in het belang van veiligheid op festivals en andere evenementen. Agentschap Telecom biedt aan de betrokken partijen de helpende hand door de publicatie van een handreiking.

Wat is de kern van het vraagstuk? Er bestaat een verschil tussen dekking en tijdelijk benodigde capaciteit. Als de wethouder een week voor het evenement samen met de organisatie een test zou doen op een verder leeg feestterrein, is er meestal wel verbinding. Als een week later 100.000 mensen dat tegelijk proberen, is er een heel andere situatie. Het is het beste te vergelijken met de capaciteitsproblemen bij de Nederlandse Spoorwegen; de rails liggen er wel (dekking), maar zijn er extra treinen genoeg (capaciteit) om in korte tijd enorme mensenmassa's te verplaatsen? De meeste telecomproviders kennen dit probleem. Zij nemen doorgaans zelfstandig het initiatief om te zorgen voor tijdelijke maatregelen. Klanten houden nu eenmaal van goede verbindingen. Ook 5G gaat dit probleem niet oplossen. Want ook die techniek blijft afgestemd op het 'normale' gebruik in de omgeving en niet op momenten van extreme piekbelasting. Het is en blijft dus een kwestie van het verschil inzien tussen standaard dekking en tijdelijk benodigde capaciteit.

"Ik rijd nu een tunnel in"

Agentschap Telecom voerde in 2019 een onderzoek uit om te peilen hoe het zit met de dekking van mobiele aanbieders in tunnels. De uitkomst: niet overal even goed. In de afbeelding hiernaast is te zien dat een deel van de mobiele provider signalen wegvalt in de tunnel.

Dit soort plaatselijke uitval zou helemaal niet nodig zijn, als bij de bouw van tunnels al rekening wordt gehouden met mobiele netwerken; achteraf inbouwen is per definitie ingewikkelder en duurder. Er zijn goede oplossingen voorhanden. Telecomoperators kunnen relatief eenvoudig zorgen voor extra technische voorzieningen, vergelijkbaar met de 'indoordekking' binnen de muren van bijvoorbeeld parkeergarages.

Op plaatsen waar veel aandacht én geld besteed is aan fysieke veiligheid (bewakingscamera's, vluchtroutes, brandbeveiliging), wil het dus nog wel eens schorten aan goede telecomvoorzieningen. Met dit onderzoek heeft Agentschap Telecom aandacht willen vragen voor deze situatie en ook de komende tijd blijven we hierover met betrokken partijen (mobiele aanbieders, tunnelbouwers en met name de opdrachtgevers) in gesprek.

Meldkamers

Een aantal regionale meldkamers die moeten reageren op 112-noodoproepen zijn nog steeds zeer kwetsbaar. Zij hebben te weinig personeel, hun ICT is verouderd en hebben niet altijd de mogelijkheid om elkaars taken volledig over te nemen als zij door een calamiteit worden getroffen. Het afhandelen van noodmeldingen kan daardoor vertraging oplopen. Agentschap Telecom en Inspectie Justitie en Veiligheid voerden in 2019 een onderzoek uit naar het functioneren van de meldkamers. U vindt de resultaten op de website van Inspectie Justitie en Veiligheid.

De onbedoelde effecten van isolatie van gebouwen

Woningen en bedrijfspanden zijn in Nederland steeds beter geïsoleerd. Dat heeft duidelijk voordelen: een lagere energierekening bijvoorbeeld. De robuuste isolatielaag heeft ook nadelen: de signalen van mobiele netwerken dringen lastiger door. Op plaatsen waar dat vroeger helemaal niet speelde, is nu behoefte aan extra voorzieningen om voor 'indoordekking' te zorgen.

Naast het gebruik van bijvoorbeeld small cells of picocellen, ziet Agentschap Telecom Voice over Wifi als belangrijke oplossing. In internationaal verband zetten we ons daarom in om hiervoor voldoende frequentieruimte zeker te stellen, bijvoorbeeld tijdens de in 2019 gehouden World Radio Conference.

Frequenties onder de hamer

Het belang van een goed en veilig netwerk, daar draagt iedereen zijn steentje aan bij. Netwerkoperators zijn bereid om te investeren; gemeenten weten dat ze een voorname bijdrage kunnen leveren aan het succes van 5G netwerken. Ook Agentschap Telecom werkt, samen met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), hard mee aan de voorbereiding van grensverleggende mobiele telecom.

Nieuwe Multibandveiling

In 2019 heeft Agentschap Telecom in opdracht van en in samenwerking met het ministerie van EZK veel werk verzet in de voorbereiding van de eerstkomende veiling van frequenties. Bij deze Multibandveiling verdelen we medio 2020 vergunningen in de frequentiebanden 700, 1400 en 2100 MHz. Met name de 700 MHz wordt internationaal gezien als een van de eerste banden waarin 5G uitgerold kan worden. In juni stelde de Tweede Kamer het beleid in de 'Nota Mobiele Communicatie' vast.

Belangrijke vragen in de voorbereiding van een veiling:

Zijn er maatregelen nodig om nieuwkomers voorrang te geven?
Welk type veiling is voor deze verdeling het meest gepast?
Hoeveel frequentieruimte mag een partij maximaal bezitten?

Dat laatste omdat het onwenselijk is dat een te groot deel van de beschikbare frequentieruimte terechtkomt bij maar één partij. Nadelig voor concurrenten én voor de samenleving.
Eind 2019 consulteerden we de markt over deze veilingregeling. In de toelichting bij de definitieve veilingregeling en te veilen vergunningen staat hoe de reacties zijn verwerkt. Bekijk ook de tijdlijn van de Multibandveiling.

Voor de 700 MHz band zal er voor vergunninghouders die ook frequentieruimte hebben in de 800 en 900 MHz band, een 'dekkings- en snelheidsverplichting' gelden. Er geldt een minimumeis, die twee jaar na de afgifte van de vergunning ingaat. In het kort: in elke Nederlandse gemeente op 98% van het oppervlak in eerste instantie tenminste 8 Mbit/s downloadsnelheid. Met deze eis is er een ondergrens aan de kwaliteit van de mobiele netwerken, zodat veelgebruikte toepassingen (bellen, browsen, streamen van audio en video) altijd en overal werken. Wij zien erop toe dat vergunninghouders de eis in de praktijk ook echt halen, zodat we veilig verbonden zijn.

Meetprotocollen vroegtijdig bekend

Bij modern toezichthouderschap hoort ook duidelijkheid voor de operators vooraf. Daarom zorgt Agentschap Telecom ervoor dat de protocollen, waarmee we de verplichtingen meten uit de te verdelen vergunningen, op voorhand bekend zijn bij de veilingdeelnemers. We hebben meetprotocollen gemaakt om zowel de ingebruikname van frequenties als de ‘dekkings- en snelheidsverplichting’ te controleren. Bij het opstellen van de gebruikte methodiek zijn de huidige netwerkoperators in de gelegenheid gesteld om feedback te geven en vragen te stellen, om zo onduidelijkheden weg te nemen.

Deelnemers aan een veiling van frequenties weten dus al, voordat zij gaan bieden, hoe de eisen gecontroleerd worden. Dat helpt ze te bepalen welke investeringen er nodig zijn voor het verbeteren van het netwerk en het naleven van de vergunningseisen. Naast de meetprotocollen, hebben we ook het Toezichtarrangement Mobiele Communicatie herzien. Hierin wordt beschreven hoe Agentschap Telecom het toezicht op de eisen van de vergunningen inricht en hoe overtredingen worden gesanctioneerd.

De dynamische bundelvorming van 5G voorziet gebruikers van een gericht signaal (Massive mimo), alleen tijdens het communiceren met de smartphone. Een techniek die voorkomt dat het signaal onnodig verspreid wordt over een groter gebied. Deze techniek vraagt om een andere meetmethodiek en meetapparatuur om dekking en snelheid vast te kunnen stellen. We hebben de resultaten van dergelijke 5G metingen gedeeld met universiteiten en toezichthouders in het buitenland, met als doel om te komen tot een eenduidige en algemeen geaccepteerde meetmethode voor 5G.

De veiling die in de volksmond '5G-veiling' heet

Strikt genomen klopt dat niet. De vergunningen die Agentschap Telecom verleent, zijn 'technologieneutraal'. Het is officieel een veiling van vergunningen voor het gebruik van frequentieruimte. Welke technologie een telecombedrijf toepast (bijvoorbeeld 5G), is daarbij niet voorgeschreven. Wat kun je dan wel zeggen? We hebben bij Agentschap Telecom de grote mogelijkheden voor innovatie van 5G goed voorbereid door frequentieruimte uit te geven. En door meetprotocollen vast te stellen.

Een handreiking

In 2019 maakte Agentschap Telecom - samen met netwerkoperators - een Handreiking Mobiele Bereikbaarheid voor Gemeenten. De 'Handreiking' levert een handzaam stappenplan voor gemeenten die te maken krijgen met klachten over mobiele bereikbaarheid. Stappen richting netwerkoperators bijvoorbeeld, maar ook naar de overheid. Daarmee draagt de handreiking bij aan het realiseren van betere dekking van netwerken en dus een betere bereikbaarheid in Nederland.

Peter Rake aan het woord

Programmamanager 5G bij de Economic Board Groningen en in 2019 winnaar van de BTG Award voor de ICT/Telecom manager van het jaar
“In Noord-Groningen zijn we al enkele jaren volop aan het testen met toepassingen op 5G. De proeftuin 5Groningen biedt ondernemers, studenten en onderzoekers de mogelijkheid om te ontdekken hoe 5G zorgt voor innovaties in zorg, landbouw, verkeer en maakindustrie. Zo testen we in een overwegend ruraal gebied onder meer met sensoren voor realtime kwaliteitsbewaking van oppervlaktewater, drones die de staat van chemische fabrieken inspecteren, monitoring op afstand van zelfrijdende OV-shuttles. Agentschap Telecom is één van onze research partners in dit initiatief. Mede door haar deskundige advies en metingen ter plekke heeft de proeftuin met succes een experimenteervergunning op de 3.5GHz band verworven op een indoorlocatie, zonder daarbij de werkzaamheden van defensie in Burum te verstoren.”

5G maakt samenwerking boeren en robots mogelijk

Precisielandbouw kan boeren aan een hoger rendement helpen na jarenlange prijsdalingen en kostenstijgingen. Ze moeten meer kunnen produceren tegen lagere tarieven. Dankzij 5G kunnen akkerbouwers robots voor allerlei taken inzetten en zo efficiënter werken. Een onkruidrobot of smart potato klinkt futuristisch, maar de toekomst is dichterbij dan we denken. In nauw overleg met alle betrokkenen heeft Agentschap Telecom onder strakke voorwaarden een experimenteervergunning verleend. Niet alleen om storing te voorkomen, maar vooral om ruimte te bieden voor innovatie in het noordelijk deel van ons land.

Vrij baan voor innovatie

Operators en instanties, zoals TNO of universiteiten, kunnen bij Agentschap Telecom een experimenteervergunning aanvragen met als doel om te experimenteren met frequentiebanden, signaalvorming en nieuwe (radio)apparatuur. Het is daarmee mogelijk om te onderzoeken of nieuwe technieken of methodieken goed werken. Als agentschap zijn we vooral geïnteresseerd in de radiotechnische aspecten van dergelijke experimenten. Daarmee scheppen we randvoorwaarden zodat we nu en in de toekomst veilig verbonden zijn.

Kwaliteit landmobiele landschap ook in 2019 onverminderd laag

De groep frequentiegebruikers in Nederland die hun eigen netwerk heeft, noemen we de landmobiele vergunninghouders. Denk hierbij aan taxicentrales en andere grote bedrijven, bijvoorbeeld in de industrie. De landmobiele inspecties die Agentschap Telecom in 2019 uitvoerde, lieten – in lijn met voorgaande jaren – opnieuw een matige naleving van de regels zien. Bij ruim 75% van de eerste controles stelden inspecteurs overtredingen vast. De hercontroles toonden een positiever beeld: in ruim 80% van de gevallen waren de overtredingen hierna opgelost. Om de kwaliteit duurzaam te verbeteren, gaan we in 2020 het gesprek aan met leverancier en installateurs van landmobiele apparatuur. Zij hebben de sleutel in handen om de kwaliteit van het landmobiele radiolandschap te verbeteren. Zoals aangekondigd in ons Jaarplan Toezicht 2020 zetten we ook op dit onderdeel meer in op inspectiecapaciteit.

Inspectieresultaten (tot 31 december 2019)
Aantal	#	Goedkeuring	%	Afkeuring	%
Aantal inspecties	90	46	51	44	49
Aantal eerste inspecties	49	13	27	36	73
Aantal herinspecties	41	33	80	8	20

Bij de inspecties heeft Agentschap Telecom bijzondere aandacht voor inspecties bij bedrijven die onder het Besluit risico zware ongevallen (Brzo) vallen, vanwege de externe veiligheidsrisico’s. Deze bedrijven zijn uit bovengenoemde tabel gefilterd.

Aantal	#	Goedkeuring	%	Afkeuring	%
Aantal inspecties Brzo	26	12	46	14	54
Aantal eerste inspecties Brzo	13	3	23	10	77
Aantal herinspecties Brzo	13	9	69	4	31

Verlenging PAMR-vergunning

PAMR staat voor 'Public Access Mobile Radio'. Agentschap Telecom heeft op aanvraag van de vergunninghouder de PAMR-vergunning met vier jaar verlengd tot eind 2024. Utility Connect – een samenwerkingsverband tussen meerdere netbeheerders – gebruikt deze vergunning voor het uitlezen van data uit slimme meters. Verlengen is wettelijk niet gebruikelijk, maar gelet op de ontwikkelingen in de markt, is deze keer een uitzondering gemaakt.

Veilig verbonden apparaten

Zorgen voor voorwaarden waaronder apparatuur op de markt mag komen en het toezicht houden op de handel in apparatuur: het zijn twee taken van Agentschap Telecom die niet los staan van elkaar. Ze vullen elkaar aan en versterken elkaar. Een goede samenwerking tussen de overheid en de markt, de makers én installateurs van apparaten, is onmisbaar voor een goede werking van dit systeem. Gelijke spelregels voor de marktpartijen is daarin van groot belang voor eerlijke concurrentie en daarmee innovatie.

Digitale veiligheid van apparaten

Signalen uit de samenleving over onveilige apparatuur waren voor Agentschap Telecom aanleiding om in 2019 een praktijktest te laten doen met 21 verschillende apparaten. We lieten de apparatuur testen op hun digitale veiligheid. De kritische beoordeling leidde tot inrichting van een meldpunt. Het gaat hier om 'slimme' apparatuur in huis en in bedrijfspanden. Voorbeelden zijn de op afstand bedienbare thermostaat, de draadloze babyfoon, sloten en videocamera’s. Eigenlijk alle draadloze snufjes en apps onder de verzamelnaam 'home automation'. Maar bijvoorbeeld ook speelgoed en routers. Via internet kunnen kwaadwillenden gemakkelijk inbreken op andere systemen. Daarom geven we tips om apparaten op een veilige manier te gebruiken. Internationaal is Agentschap Telecom actief om in de radio-apparatenrichtlijn Radio equipment Directive (RED) Europese kaders voor cyberveiligheid op te nemen.

De schaduwkant van zonnepanelen

Nieuwe ontwikkelingen zorgen voor nieuwe uitdagingen. Het toenemende gebruik van zonnepanelen is maatschappelijk wenselijk. Naast dat het goed voor het klimaat is, is het ook voordelig voor de energierekening. De bruikbaarheid van de ether kan echter verstoord worden wanneer de apparatuur niet voldoet aan de eisen of de panelen niet vakkundig zijn geïnstalleerd. Om deze reden geeft Agentschap Telecom in de eerste plaats voorlichting over installatie en gebruik. Daarnaast houden we toezicht op de markt en beoordelen we apparatuur, bijvoorbeeld wanneer we storingsmeldingen ontvangen van gebruikers van het frequentiespectrum.

Op 15 mei 2019 ontving Agentschap Telecom een melding dat het vitale communicatienetwerk C2000, het netwerk van de zwaailichtsector, storing zou ondervinden van de zonnepanelen op het dak van World Forum in Den Haag. Onderzoek door Agentschap Telecom bevestigde dat de zonnepanelen inderdaad de bron van de storing waren. Omdat in het World Forum in Den Haag de Global Entrepeneurship Summit 2019 (GES 2019) werd gehouden, was een spoedige oplossing noodzakelijk. In dit kader heeft Agentschap Telecom voor de eerste keer een bindende aanwijzing gegeven aan World Forum. De panelen zijn hierop uitgezet. Dit voorbeeld geeft ook weer hoe belangrijk het is dat fabrikanten van apparatuur het te verwachten gebruik in de praktijk als uitgangspunt nemen (‘forseeable use’). In de praktijk wordt er op een dak namelijk vaak meer dan één zonnepaneel geplaatst. Een verstoring bij meerdere panelen heeft dan een cumulatief effect (lees verderop in dit artikel ook ‘Normen zoals normen bedoeld zijn’).

Niet alleen als fabrikant, maar ook als toezichthouder moet je met alles rekening houden. Dat betekent dus dat we zonnepanelen niet alleen beoordelen 'in de verpakking van de fabrikant', maar ook bij het daadwerkelijke gebruik in de praktijk. We meten het effect van bekabeling in een bundel als er veel zonnepanelen bij elkaar staan, want die is mogelijk heel anders dan bij één los zonnepaneel op een woning. Wat draagt de randapparatuur bij aan storing? Ondervindt de politie hinder op het communicatiesysteem C2000? Antwoorden op dit soort vragen en adequate maatregelen dragen bij aan onze missie van een veilig verbonden Nederland.

De toenemende vervuiling van de ether

Je hebt atmosferische ruis - altijd en overal aanwezig, al heel lang - en je hebt ruis, veroorzaakt door elektrische apparaten. De ruis veroorzaakt door elektrische apparaten wordt groter en groter. Het gaat om de ongewenste bijwerking van miljoenen elektrische apparaten, zoals ledlampen, opladers en frequentieregelaars. Ze komen met scheepsladingen tegelijk Europa en daarmee ook Nederland binnen; online bestellen in Azië is immers makkelijk en goedkoop. Apparatuur die de Europese Unie binnenkomt is niet altijd goed. Goed wil hier zeggen: storingsvrij en veilig om te gebruiken. Dat is niet alleen schadelijk voor de eindgebruiker, maar kan soms ook eerlijke concurrentie belemmeren. Vanuit beide perspectieven hebben wij in 2019 een uitgebreid onderzoek gedaan naar ledverlichting. Daarbij stond niet alleen het opsporen en laten corrigeren van fouten centraal, maar ook de communicatie met de marktpartijen. Zo zorgen we dat zij ook in de toekomst in staat zijn om goede apparatuur op een eerlijke manier te verhandelen. We zorgen daarmee voor bewustwording. Dit doen we ook samen met andere toezichthouders in de alliantiegroep. Daarnaast geeft Agentschap Telecom presentaties in het land en geven we tips voor installateurs en gebruikers.

De Europese Commissie heeft met de nieuwe markttoezichtverordening, die 'Goods Package' heet, gezorgd voor meer bevoegdheden voor toezichthouders en meer mogelijkheden om met de markt in gesprek te gaan. De essentie is 'samen toezicht houden', dus niet als alwetende overheid, maar mét de markt als gelijkwaardige gesprekspartner. Dit past uitstekend in de beweging die Agentschap Telecom doormaakt richting meer kwaliteitstoezicht. In 2019 hebben wij intensief samengewerkt met het ministerie van EZK en andere markttoezichthouders om commentaar te leveren op het ontwerp. Na de inwerkingtreding zal op sommige punten ook ons nationale kader moeten worden aangepast. Deze verordening wordt in 2020 geïmplementeerd.

Normen zoals normen bedoeld zijn

Het hanteren van technische normen is een methode om aan te tonen dat apparatuur voldoet, bijvoorbeeld aan limieten. Door de snelle technologische ontwikkelingen en nieuwe toepassingen is het belangrijk dat deze normen continu worden bijgewerkt. Daar ligt een belangrijke rol voor ons en de fabrikanten.

Het doel van deze normen is dat het daadwerkelijk gebruik van apparaten voor iedereen veilig is. Eisen en normen voor apparaten die fabrikanten produceren, moeten daarvoor aansluiten bij de praktijk. Apparaten moeten namelijk veilig zijn bij te verwachten gebruik. Dat houdt in dat we tegenwoordig onderscheid maken tussen gebruik van een elektrisch apparaat volgens de gebruiksaanwijzing ('intended use') en het redelijkerwijs voorzienbaar gebruik ('forseeable use'). Dit moet een einde maken aan eventuele onredelijke condities in de gebruiksaanwijzing, waardoor het probleem naar de consument werd verschoven. De fabrikant of importeur moet dus zijn rol beter oppakken.

De rol van Agentschap Telecom is tweeledig. Enerzijds werken we namens Nederland mee aan opstellen van Europese normen voor veilige apparatuur. Anderzijds houden we toezicht in de markt of apparatuur daadwerkelijk voldoet aan die Europese eisen.

Nieuw voor telefoons en telefoonopladers

De Europese Commissie heeft de eisen voor mobiele telefoons aangepast. Mobiele telefoons die nieuw op de markt komen, moeten voorzien zijn van locatiebepaling door middel van het Europese satellietnavigatiesysteem Galileo. Als een gebruiker deze voorziening 'aan' zet en 112 belt, moet de telefoon de locatiegegevens direct mee kunnen sturen naar de meldkamer. Het systeem werkt onafhankelijk van andere navigatiesystemen, zoals het Amerikaanse GPS. Dit zorgt voor extra robuustheid en meer Europese zeggenschap.

Verder zoekt de commissie samen met de lidstaten uit of een 'common charger' voor telefoons verplicht moet worden gesteld. Dat wil zeggen: nog maar één type oplader voor alle telefoons. Niet alleen makkelijk, maar ook duurzaam, omdat er minder opladers voortijdig afgedankt zullen worden.

5G en antennes

Het Antennebureau, ondergebracht bij Agentschap Telecom, heeft jaarlijks wel 1.001 taken door het hele land. Denk aan het geven van voorlichting, advies en cursussen. Allemaal over antennes, en dan met name over de techniek, regels voor plaatsing, veiligheid en gezondheid. In 2019 domineerde één onderwerp de agenda van het Antennebureau: de aanloop naar 5G. Een onderwerp dat bij sommige mensen tot vragen en onzekerheden leidt. Het Antennebureau probeert zoveel mogelijk onzekerheden weg te nemen. Wat we zeker weten, vertellen we. En als we het niet zeker weten, vertellen we dat ook. Dat doen we via de website en in gesprekken met gemeenten, belangenorganisaties en geïnteresseerde Nederlanders.

Meten is weten

Het Antennebureau coördineert, als onderdeel van haar voorlichtingstaak, de metingen van Agentschap Telecom aan door antennes opgewekte elektromagnetische straling. In 2019 zijn op verschillende locaties zo’n 50 metingen uitgevoerd, vaak als steekproef en soms op aanvraag van bijvoorbeeld een gemeente. In het laatste geval ging het om bijzondere locaties, zoals dakterrassen of een school. Alle meetresultaten zijn openbaar en staan op de website van het Antennebureau.

Ook heeft Agentschap Telecom in 2019 op verzoek van het Antennebureau gemeten bij 5G testlocaties. Uit deze metingen en berekeningen blijkt dat de blootstelling aan 5G straling lager is dan de limieten die de Europese Unie aanbeveelt. De resultaten liggen op hetzelfde niveau als dat we jaar in jaar uit zien bij metingen naar 3G en 4G. Namelijk een waarde van circa 3 volt per meter, terwijl de strengste limiet 28 volt per meter is. Omdat 5G nog niet geïntroduceerd is, geven Agentschap Telecom en het RIVM in een rapport uit januari 2020 aan dat het belangrijk is de vinger aan de pols te houden. Agentschap Telecom blijft daarom tijdens de introductie van 5G metingen uitvoeren.

Veldsterkte 2010 – 2019 Uit metingen van Agentschap Telecom blijkt dat de elektromagnetische veldsterkte stabiel blijft
Jaar	gemiddelde maximale veldsterkte	ICNIRP-limiet
2010	0,82439	28
2011	0,60917	28
2012	0,75989	28
2013	0,82657	28
2014	1,1274	28
2015	0,89749	28
2016	1,0215	28
2017	1,0214	28
2018	1,392	28
2019	1,275	28

Antenneconvenant

De Rijksoverheid, mobiele telecomoperators en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) maken samen afspraken over het zorgvuldig plaatsen van vergunningsvrije antennes. Dat doen zij in het Antenneconvenant. Het Antennebureau adviseert de convenantpartijen op basis van signalen uit de samenleving die zij opvangt tijdens voorlichtingen en bijeenkomsten. Bijvoorbeeld over instemmingsprocedures en transparante communicatie. In 2019 startten de gesprekken over een nieuw convenant dat geldig was tot eind dat jaar.

Sparringpartner voor gemeenten

De rol van gemeenten is cruciaal voor een succesvolle invoering van 5G. Maar net als bij burgers, spelen er ook bij gemeenten veel vragen over de gevolgen, mogelijkheden en dilemma's van 5G. Daarom nam het ministerie van Economische Zaken en Klimaat in 2019 het initiatief voor 'regionale gesprekstafels' met gemeenten over regelgeving, lokaal beleid, ruimtelijke ordening, gezondheid en andere zaken. Ruim 200 gemeenten namen deel aan de gesprekstafels. Het Antennebureau verzorgde samen met het Kennisplatform Elektromagnetische Velden (EMV) en de GGD de workshop ‘Antennes en Gezondheid’.

Aanwezige gemeenteambtenaren hadden vragen als: “In hoeverre hebben we als gemeente inspraak?”, “Wat is de stand van de wetenschap op het gebied van gezondheid?”, “Hoe kunnen we omgaan met bezorgde buurtbewoners en actiecomités?” en “Hoeveel antennes komen er en wat doet dat met het straatbeeld?”. Het Antennebureau heeft samen met het Kennisplatform EMV deze vragen beantwoord.

Buiten de gesprekstafels ondersteunt het Antennebureau gemeenten in de aanloop naar 5G ook bij het beantwoorden van vragen uit de samenleving, het meewerken aan voorlichtingsavonden voor gemeenteraden en met de voorbeeldnota gemeentelijk antennebeleid. Bekijk de informatie voor gemeenten.

Transparant over 5G

Duidelijke, verhelderende en feitelijke informatie geven is de voornaamste taak van het Antennebureau. Daarom werd eind 2018 de webpagina 5G en antennes gelanceerd. Het Antennebureau was daarmee een van de eerste overheidsinstanties die feitelijk informatie over 5G op één plek bundelde. In 2019 is deze webpagina aangevuld met nieuwe, relevante informatie. Een belangrijk voorbeeld hiervan is het openbaar maken van het overzicht van alle 5G-experimenteerlocaties halverwege 2019.

Waar vindt u welke antennes? Check het Antenneregister

In het Antenneregister vindt u een overzicht van vrijwel alle antennes voor mobiele communicatie in ons land. Van GSM-antennes en 5G testlocaties, tot zendmasten voor omroep en radiozendamateurs. Het Antenneregister wordt maandelijks geüpdatet. De interesse in het register is groot; het is al jaren de meest bezochte pagina op de website van het Antennebureau.

Een kwestie van vertrouwen - én zekerheden

Het is een overheidstaak van het grootste belang: de weerbaarheid van de digitale infrastructuur en vitale sectoren bevorderen en blijven bewaken. U mag wel zeggen het fundament onder een betrouwbare digitale samenleving. Agentschap Telecom houdt het allemaal scherp in de gaten. Elektronische toegangsdiensten als middel om iemands identiteit onomstotelijk vast te stellen, elektronische vertrouwensdiensten om bijvoorbeeld een contract betrouwbaar elektronisch te ondertekenen.

In de eIDAS-verordening worden rond elektronische identificatie drie betrouwbaarheidsniveaus onderscheiden: ‘laag’, ‘substantieel’ en ‘hoog’. Deze niveaus weerspiegelen de risico’s en/of de gevoeligheid van de gebruikte informatie.

Elektronische Toegangsdiensten

Bij Elektronische Toegangsdiensten (ETD) gaat het onder andere om het veilig vaststellen van iemands elektronische identiteit en de daaraan gekoppelde toegangsverlening tot elektronische diensten. Daarbij zijn de belangrijkste vragen: Wie bent u? Bent u wie u zegt te zijn? En als u bent wie u zegt, welke toegang heeft u dan en wat mag u dan binnen een bepaalde vorm van elektronische dienstverlening?

Een bekend voorbeeld is het online inloggen van bedrijven bij de overheid door middel van eHerkenning. Agentschap Telecom is sinds maart 2016 toezichthouder op de veilige en betrouwbare werking van het stelsel van eHerkenning. In 2019 is eHerkenning ‘genotificeerd’ onder de Europese eIDAS-verordening. Na een uitgebreid reviewproces hebben de andere Europese lidstaten ermee ingestemd dat eHerkenning veilig en betrouwbaar is op de betrouwbaarheidsniveaus ‘substantieel‘ en ‘hoog’. Dit Nederlandse inlogmiddel kan vanaf medio 2020 gebruikt worden bij overheidsdiensten binnen de gehele Europese Unie (EU). Toezicht draagt bij aan het vertrouwen van andere lidstaten in dit Nederlandse middel.

Nieuwe ontwikkelingen ETD

Agentschap Telecom volgt de innovaties op het gebied van technieken om iemands identiteit vast te stellen of te beschermen op de voet. We geven graag ruimte aan allerlei innovaties. Daarbij houden we de risico's en eventuele tekortkomingen nauwlettend in de gaten. Denk daarbij aan de inzet van biometrische technieken (herkenning op basis van lichaamskenmerken, zoals vingerafdrukken, irisscan, of videoherkenning op afstand). Een ander voorbeeld is de inzet van specifieke encryptietechnieken, waarbij een uniek persoonsnummer (BSN) onherkenbaar wordt gemaakt voor onbevoegden terwijl de identiteit toch met zekerheid is vast te stellen. Met dit soort technieken wordt iemands privacy beter beschermd en het beschermt tegelijkertijd beter tegen allerlei vormen van identiteitsfraude.

Vertrouwensdiensten

Vertrouwensdiensten kunnen we omschrijven als elektronische varianten op bijvoorbeeld de ‘geschreven’ handtekening onder een contract. Een betrouwbaar functionerend systeem van vertrouwensdiensten geeft zekerheid om digitaal veilig zaken te doen. Het draagt bij aan het streven van de Europese Commissie naar een goed werkende interne markt. Op grond van de eIDAS-verordening worden daarom in de gehele EU dezelfde eisen gesteld aan het verlenen van vertrouwensdiensten. Ook landen buiten de EU kunnen zich hier vrijwillig bij aansluiten.

Agentschap Telecom beoordeelt aanvragen voor het verlenen van vertrouwensdiensten aan het publiek en verleent de gekwalificeerde status. Gekwalificeerde vertrouwensdiensten hebben het hoogste niveau van betrouwbaarheid. Bij de beoordeling van een nieuwe vertrouwensdienst gaan we niet over één nacht ijs; er gaat een zorgvuldig en zeer uitgebreid onderzoek aan vooraf. Groen licht volgt pas na een uiterst strenge inspectie, niet alleen van de dienst, het product of de software, maar ook van de aanbieder van de vertrouwensdienst zelf.

Na een positieve beoordeling van Agentschap Telecom gelden ze als 'gekwalificeerd' in de gehele EU en mogen de vertrouwensdiensten ook met die status aangeboden worden. Agentschap Telecom houdt bij de gekwalificeerde aanbieders continu een vinger aan de pols en treedt ook op als er bij niet-gekwalificeerde aanbieders van vertrouwensdiensten signalen van onrechtmatigheden zijn.

Actief in Europa

Agentschap Telecom is nauw betrokken bij een aantal Europese overlegorganen, als deelnemer of als voorzitter. We nemen bewust het voortouw bij Europese samenwerking en afstemming, vooral omdat Nederland een klein land is met relatief veel 'buitenland'. Afstemming is onder andere zo belangrijk omdat aanbieders van digitale-, en vertrouwensdiensten in alle lidstaten dezelfde rechten en plichten hebben. De keuze van de vestigingsplaats moet daarbij geen verschil maken. Deze afstemming geldt ook zeker voor de naleving van de Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen: gelijke behandeling in heel Europa is daarbij erg belangrijk.

Digitale weerbaarheid

Sinds november 2018 is de Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen (Wbni) van kracht. Deze wet verplicht bedrijven die een essentiële dienst verlenen in onze maatschappij om de risico’s voor hun netwerk- en informatiesystemen zoveel mogelijk te beheersen en maatregelen te treffen om hun diensten zo snel mogelijk weer ‘up and running’ te hebben als het toch een keer mis gaat. Een populair woord hiervoor is ‘cybersecurity’. Agentschap Telecom houdt op basis van de Wbni toezicht op aanbieders van essentiële diensten (ook wel vitale diensten genoemd) in de energiesector (gas, olie, elektriciteit) en in de digitale infrastructuur. Ook valt een grote groep digitale dienstverleners onder de wet, voornamelijk clouddienstverleners en online marktplaatsen.

Agentschap Telecom heeft dit toezicht in 2019 verder uitgebouwd, zowel in bemensing als in activiteiten. Het belangrijkste doel is te stimuleren en te bewaken dat essentiële dienstverleners hun verantwoordelijkheid nemen om zo goed mogelijk invulling te geven aan hun wettelijke ‘zorgplicht’ om digitaal weerbaar te zijn. Dat vraagt voor die organisaties om een goede relatie met een zichtbare toezichthouder, die actuele kennis van zaken heeft. Belangrijk, omdat de ontwikkelingen in het domein van ‘cybersecurity’ elkaar snel opvolgen.

Agentschap Telecom heeft in 2019 onder de vlag van de Wbni tijd besteed aan het neerzetten van modernere vormen van toezicht. Met inspecteurs die niet alleen inspecteren, maar vooral fungeren als autoriteit in hun domein. Met een toezichtstrategie die erop is gericht om vanuit inzicht, kennis en gezag de digitale weerbaarheid te stimuleren. In één woord: kwaliteitstoezicht.

In 2019 heeft Agentschap Telecom alle essentiële dienstverleners bezocht en een eerste beeld gevormd van de mate van digitale weerbaarheid in de sectoren energie en digitale infrastructuur. In het brede domein digitale dienstverleners zoekt Agentschap Telecom actief de verbinding met relevante brancheorganisaties. Zo hebben we op diverse marktbijeenkomsten en congressen (zoals de internationale cybersecurityconferentie de ONE Conference) gesproken om onze doelgroepen te informeren. Ook binnen de overheid heeft Agentschap Telecom zich actief opgesteld om samenwerking tussen de verschillende stakeholders in het digitale domein te stimuleren. Denk aan andere toezichthouders, uitvoeringsorganisaties en beleidsafdelingen binnen verschillende ministeries. Verder hebben we een Europese werkgroep van toezichthouders op digitale dienstverleners opgericht in afstemming met de Europese Commissie. In 2020 en 2021 zit Agentschap Telecom deze werkgroep voor.

Bekijk ook het filmpje over onze toezichtstaak in het kader van de Wbni.

Toezicht op clouddiensten

Agentschap Telecom houdt op basis van de Wbni toezicht op digitale dienstverleners, waar onder clouddienstverleners. De vorm van dit toezicht is door de Europese wetgever bepaald. Op basis van de eerste bevindingen in 2019 lijkt deze reactieve vorm van toezicht te licht, gezien het toenemende gebruik van clouddiensten en de geschatte impact bij een verstoring. Actief toezicht zou betere mogelijkheden bieden om aanbieders van clouddiensten te stimuleren digitaal weerbaar te zijn.

Weerbaar tegen telecomuitval

Praktische, bruikbare tools, waarschuwingen en handige tips, allemaal in het teken van het thema 'Veilig Verbonden', daarvoor kun je heel goed terecht bij Agentschap Telecom. Steeds meer bedrijven, gemeenten en instellingen maken er dankbaar gebruik van. Door hen te wijzen op 'telekwetsbaarheid' willen we organisaties bewust maken van hun afhankelijkheid van telecommunicatie. Ook helpen we ze daarmee zich beter voor te bereiden op telecomuitval door bijvoorbeeld een stroomstoring of een cyberaanval.

Het begint met bewustwording

Agentschap Telecom ontwikkelde speciaal voor bedrijven en instellingen het Vijfstappenplan Telekwetsbaarheid. Deze interactieve infographic beschrijft de volgende stappen:

Bewustwording
Afhankelijkheden
Uitvalrisico's
Risico's zelf beperken
Nieuwe risico's op tijd herkennen.

Bij elk van de stappen bieden we een aantal hulpmiddelen, die we samen de 'toolkit' noemen. Voor de eerste en meteen belangrijkste stap (bewustwording) ontwikkelden we de Quickscan Uitval Telecom, die in 2019 werd uitgebreid met een voorlichtingsfilmpje.

De overgrote meerderheid van problematische telecomuitval wordt veroorzaakt door onbedoelde verstoringen, zoals uitval van computers of stroom. In 2019 is het stappenplan verder uitgebreid met informatie om doelbewuste cyberaanvallen door bijvoorbeeld ‘hackers’ te voorkomen.

De belangstelling voor het Vijfstappenplan Telekwetsbaarheid is groot. Vooral bedrijven, gemeenten en zorginstellingen tonen interesse. Waarom? Uitval van telecom bij een bedrijf of instelling is zeer ingrijpend en kan zelfs tot maatschappelijke verstoring leiden.

In 2019 maakten we een vijfstappenplan voor meer duurzaamheid in de procesindustrie (zie kader). Ook werken we aan op maat gemaakte, sectorspecifieke Vijfstappenplannen voor de zorg. Dat laatste doen we samen met de GGD-GHOR.

Vijfstappenplan voor meer duurzaamheid procesindustrie

Samen met het Institute for Sustainable Process Technology (ISPT) heeft ons Telekwetsbaarheid-programma in 2019 aan een vijfstappenplan voor de procesindustrie gewerkt. Met als fraai resultaat het whitepaper Five Steps to Resilience. Binnen het ISPT werken industrie, het mkb, onderzoekers en overheid samen aan duurzame oplossingen voor de toekomst. Industrie 4.0, ofwel de vierde industriële revolutie waarin we ons nu bevinden, is niet alleen een technische revolutie, maar ook een revolutie in de manier waarop bedrijven met elkaar zaken doen en mensen met elkaar omgaan. Denk aan ethische vraagstukken rondom kunstmatige intelligentie, maar ook aan het samensmelten van kantoorautomatisering en procesbesturing. Dat dwingt ons om na te denken over nieuwe risico’s en kwetsbaarheden. Het Vijfstappenplan Telekwetsbaarheid voor de industrie helpt bedrijven zich hierop voor te bereiden.

Serious game: een leerzaam spel

Plotselinge uitval van telefonie en internet, bijvoorbeeld door een stroomstoring, kan leiden tot onveilige, levensgevaarlijke situaties en zelfs tot een regelrechte crisis. Zeker als het gebeurt bij organisaties met een groot maatschappelijk belang, zoals busmaatschappijen, gemeenten, verzorgingstehuizen en grote bedrijven. Een rampscenario dat bijna niet te oefenen valt 'op papier' of zelfs virtueel, hoe levensecht ook. Daarom ontwikkelde Agentschap Telecom in 2018 een 'real life' spel. Een griezelig echte crisisoefening, waarbij de medewerkers van een organisatie daadwerkelijk fysiek bij elkaar aan tafel zitten. De reacties zijn veelbelovend: "Het heeft ons écht aan het denken gezet!" - "We hebben er veel van geleerd." - "Gelukkig nog nooit meegemaakt; we zijn nu veel beter voorbereid op wat er kan gebeuren." In 2019 droeg Agentschap Telecom het idee over aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), waardoor onze serious game nu in alle gemeenten beschikbaar is.

Symposium Opstap naar Weerbaarheid

Op 7 november 2019 organiseerde Agentschap Telecom - voor de tweede keer alweer - het symposium 'Opstap naar Weerbaarheid in een digitale samenleving’. De centrale vraag was: Hoe omarm je als organisatie innovatie en blijf je tegelijkertijd digitaal weerbaar? Het was een drukbezochte en succesvolle dag, met sprekers als Paul Havinga van TNO en TU Delft en Peter Rake van 5Groningen, IT-manager van het Jaar 2019. Henk van Raan van de Johan Cruijff ArenA gaf een indrukwekkend kijkje achter de schermen van Nederlands grootste voetbalstadion én concertzaal. Verder een paneldiscussie met Lotte de Bruijn, directeur van branchevereniging NLdigital, Michel Verhagen, programmamanager Digital Trust Center en Angeline van Dijk, directeur-hoofdinspecteur van Agentschap Telecom. Wat ons betreft een mooie traditie, dit symposium. Lees het hele verhaal in het verslag.

Mooi voorbeeld uit de praktijk: Groningen Airport Eelde

Een voorbeeld dat veel van de verantwoordelijken in het bedrijfsleven moet aanspreken: het onderzoek naar de (mogelijke) telecomuitval dat Agentschap Telecom in 2019 deed bij Groningen Airport Eelde op basis van een aantal fictieve scenario's. Voor beide partijen een prettige en zinvolle samenwerking. Gebleken is dat vliegveld Eelde een robuuste telecominfrastructuur heeft. Veiligheid en weerbaarheid krijgen er alle aandacht. Ook dát is weer nuttige kennis. Bewustwording kan ook betekenen: "Bij ons is alles in orde. Een prettig idee. Daar blijven we aan werken."

Het thema Telekwetsbaarheid

Wat begon als een pilotproject in 2018 en een verkennend programma genaamd Telekwetsbaarheid in 2019, is vanaf nu 'staand beleid' binnen Agentschap Telecom. We merken aan alles dat er in de samenleving behoefte is aan duidelijkheid en vertrouwen en dus aan de adviezen en informatie over het weerbaarder maken van organisaties tegen telecomuitval. Dus gaat Agentschap Telecom met het thema Telekwetsbaarheid door met het delen van kennis.

The art of being (un)connected

Telekwetsbaarheid als betekenisvolle, moderne kunst. In 2019 werkte Agentschap Telecom in een onderzoeksproject samen met studenten van de Groningse kunstacademie Minerva, onderdeel van de Hanzehogeschool. De studenten gingen op zoek naar oorzaken en gevolgen van Telekwetsbaarheid, in allerlei maatschappelijke sectoren. De uitkomsten brachten ze op een creatieve manier in kaart. Bijna net zo precies als wij dat zelf zouden doen, maar dan in een mooie vormgeving!

We geven ze de ruimte

Agentschap Telecom is bij een grote verscheidenheid aan telecom en infrastructuur toepassingen betrokken. Van communicatie op zee, tot de leidingen en kabels onder de grond, tot in de ruimte. Of Nederlandse aanwezigheid in de ruimte nu puur wetenschappelijk of voor een deel commercieel bedoeld is, wij regelen de voorzieningen. Zoals frequentieruimte, audits, veiligheid en baanposities voor satellieten.

Hiber: van start-up naar 'nationaal icoon'

Agentschap Telecom maakt het voor Nederlandse satellietbedrijven mogelijk voor hun satellieten toegang te krijgen tot de ruimte. Alleen nationale overheden mogen namelijk internationaal afspraken maken over activiteiten in de ruimte. Agentschap Telecom geeft aan deze taak een actieve en faciliterende invulling, en was zo in 2019 intensief betrokken bij het realiseren van de ambities van de Nederlandse satellietoperator Hiber.

In 2019 werkte satellietoperator Hiber hard aan de ontwikkeling van twee nieuwe satellieten: de Hiber 3 en de Hiber 4. De beoogde lancering is respectievelijk mei 2020 en het derde kwartaal van 2020. Anders dan de eind 2018 gelanceerde onbestuurbare satellieten Hiber 1 en 2, zullen deze twee nieuwe satellieten beschikken over voortstuwing en in de ruimte bijgestuurd kunnen worden. Hiervoor moet Hiber een nieuwe ruimtevaartvergunning aanvragen. De huidige vergunning laat alleen het gebruik van onbestuurbare satellieten in een lage aardbaan toe.

De behandeling van dit soort vergunningaanvragen (ruimtevaartactiviteiten) is maatwerk en per definitie complex en arbeidsintensief. Nadat een aanvraag bij Agentschap Telecom is binnengekomen, gaan we samen met ingehuurde experts de aanvraag beoordelen (auditen). Daarbij kijken we naar de financiering en de verzekerings-, juridische en technische aspecten van de beoogde ruimtevaartactiviteit.

Het voornaamste doel van de nieuwe Hiber-satellieten is het verzorgen van een wereldwijd netwerk voor internet met - afhankelijk van de vraagontwikkeling - tussen de 18 tot 48 satellieten. Niet zozeer voor de 'ouderwetse' telecomtoepassingen, maar voor nieuwe toepassingen die in de toekomst steeds belangrijker worden: het vanuit de ruimte monitoren en volgen van objecten op aarde. Denk aan zeecontainers die onderweg zijn, treinwagons of een kudde vee in lastig bereikbare, uitgestrekte delen van Australië of Noord-Amerika. Omdat Hiber een belangrijke en innovatieve bijdrage levert aan duurzaamheid op aarde, is het Amsterdamse bedrijf in 2019 bekroond tot ‘nationaal icoon’.

Waar komt de naam Hiber vandaan?

Hibernate is Engels voor een winterslaap houden. Net zoals dat een computerbeeldscherm na een aantal minuten in slaapstand gaat, en pas weer aanspringt na een muisklik, is ook een modem op aarde niet altijd ‘aan’. Pas als de satelliet in beeld komt, komt het in actie. Zo kan het modem wel zo’n acht jaar mee zonder energie van buitenaf.

De maanrovermissie van TU Delft

De TU Delft wil in 2022 een kleine 'maanrover' (formaat schoenendoos) op de maan brengen voor wetenschappelijk onderzoek. Een ambitieus project waarmee de TU Delft de eerste universiteit in Europa zou zijn.

De bedoeling is dat de kleine maanrover meegaat aan boord van een grotere, Indiase maanrover. Pas nadat de Indiase maanlander succesvol op de maan landt en de grotere Indiase maanrover is uitgezet, kan de kleine maanrover van de TU Delft worden uitgezet en beginnen aan zijn eigen missie.

Het hoofddoel is om onder zware maanomstandigheden (-55 tot 80 °C) tenminste één dag op de maan (14 aardse dagen) te overleven en om de locatie en conditie van de maanrover vanaf de aarde te monitoren. Door het verkennen van het maanoppervlak, kan de TU Delft tevens de effecten van de landing met opstuivend, fijn maanstof bestuderen om zo toekomstige planning van maanmissies te verbeteren en om meer inzicht te krijgen in milieueffecten op de maan.

Tijdens het lopen vermijdt de kleine maanrover kraters en rotsblokken dankzij het ingebouwde semiautonome navigatiesysteem. Als het ver genoeg van de andere maanrover is, zal het foto’s maken van de maanlander en de aarde. Aan het einde van de ‘maan’dag gaat de rover in de slaapstand om de ‘maan’nacht (14 aardse dagen) van rond de -210 ° te trotseren. Het zal een baken geven als het wakker wordt, waarna de missie mogelijk vervolgd kan worden.

Voor Agentschap Telecom brengt de missie veel voorbereidend werk met zich mee; lang niet allemaal standaard of passend binnen de bestaande wetgeving. Onze rol? Wij bieden de TU Delft de mogelijkheid om deze missie uit te voeren door frequentierechten (toegang) te regelen om vanaf aarde de kleine maanrover aan te sturen en een vergunning te verlenen in het kader van de wet Ruimtevaartactiviteiten, om de risico’s van een dergelijke ruimtevaartmissie zoveel mogelijk te beperken.

In 2019 bestond de Wet Ruimtevaart 12,5 jaar. Hieraan is aandacht besteedt met het organiseren van een symposium en publicatie van het verslag van het symposium in het blad Ruimtevaart, uitgave januari 2020.

World Radio Conference (WRC)

Voor satellietoperators is de WRC van groot belang vanwege het mondiale karakter van satellietcommunicatie. De WRC is voor deze sector hét moment om wereldwijde frequentie-technische en procedurele afspraken voor satellietcommunicatiediensten te maken. Voor de andere telecommunicatiediensten (omroep, maritiem, mobiel) bestaan veelal internationale afspraken op regionaal niveau (Europa, Oost-Europa, Noord-Amerika).

Eens in de vier jaar wordt een WRC gehouden die onder andere als doel heeft frequentieruimte te (her)bestemmen voor de satelliettoepassingen die voor nu en in de toekomst belangrijk worden geacht. Agentschap Telecom heeft gedurende de WRC een faciliterende en coördinerende rol. Naast het volgen van de vooraf in Europees verband gemaakte afspraken, dienen tegelijkertijd ook de belangen van de Nederlandse ruimtevaartsector te worden behartigd. De WRC-19 is succesvol verlopen. Voor de ruimtevaartsector zijn onder andere de volgende successen behaald:

het vastleggen van frequentieruimte voor satellietoperators met IoT/M2M systemen die opereren in lage aardbanen (max 700 km), zoals Hiber;
vereenvoudiging van de daarbij behorende technische en procedurele regelgeving om sneller en eenvoudiger toegang tot deze frequentieruimte en baanposities te kunnen verkrijgen;
het is eenvoudiger geworden om satellietapparatuur op treinen, vliegtuigen en schepen te plaatsen;
de regelgeving rond daadwerkelijke ingebruikname van satellietsystemen is verduidelijkt ter voorkoming van ‘papieren’ satellietnetwerken (frequentierechten en baanposities voor satellietnetwerken die nooit gebruikt worden);
tenslotte is er frequentieruimte geregeld (137/138 MHz) voor de aansturing van kleine (formaat melkpak) satellieten;

Zo dragen we bij aan een veilig verbonden Nederland, ook in de ruimte.

De totale investeringen van de Rijksoverheid (internationaal en nationaal) in ruimtevaart bedragen 387,3 miljoen euro in de periode 2020 tot 2023.

Veilig verbonden op het water

Agentschap Telecom wil bijdragen aan veiliger vaarwegen en een vlotte en veilige doorstroom op het water. Meer concreet: wij zetten ons in voor betrouwbare radiocommunicatie tussen schepen onderling én tussen schepen en de wal. Met die doelen voor ogen passen we onze inzet telkens aan, wanneer dat nodig of zinvol blijkt.

AIS cruciaal voor de binnenvaart

Een concreet voorbeeld van deze inzet is ons onderzoek in 2019 naar de apparatuur voor AIS, het automatische identificatiesysteem waarmee de beroepsvaart communiceert. Onderling, met verkeersleiders en met ons. AIS is cruciaal voor een vlotte en veilige doorloop op het water. Met AIS kunnen binnenvaartschippers andere schepen al vanaf een afstand van vijf kilometer ‘zien’. Zo kunnen ze tijdig anticiperen op elkaars route en elkaar veilig passeren, vooral zinvol bij bochtige trajecten en gevaarlijke kruisingen. Daarom is het gebruik van AIS verplicht voor de beroepsvaart en voor recreatieschepen van langer dan 20 meter. Tijdens het onderzoek, dat nog deels gaande is, kijken we of AIS-transponders beïnvloed kunnen worden door externe factoren en of de apparatuur daardoor mogelijk minder accuraat werkt.

Jan de Hond aan het woord

Ingenieur radar, tracking en AIS bij Port of Rotterdam, over de samenwerking met Agentschap Telecom
"Wat vroeger handmatig gebeurde, gaat nu geheel automatisch… Met het steeds drukker worden in de Rotterdamse haven is de identificatie van schepen enkele jaren geleden vervangen door AIS (Automatic Identification System). AIS is inmiddels onmisbaar voor de veiligheid in de haven. Vandaar dat wij bij Port of Rotterdam streven naar een zo hoog mogelijke betrouwbaarheid van AIS en continu metingen doen naar de kwaliteit van de ontvangst. Als daarbij wordt geconstateerd dat AIS slecht functioneert terwijl de gebruikte apparatuur wel in orde is, dan komt Agentschap Telecom in het vizier. De inspecteurs van Agentschap Telecom kunnen in korte tijd een kruispeiling van de stoorbron uitvoeren en de ontvangst weer optimaliseren. Daarnaast is Agentschap Telecom gerechtigd om de stoorbron uit de lucht te halen. Dankzij deze prima samenwerking hebben wij ook in het afgelopen jaar elkaar kunnen versterken om de ontvangst van AIS en marifoons te verbeteren.”

Samenwerking met ketenpartners

Er zijn nogal wat partijen dagelijks bezig met ‘veilig verbonden’ op het water: beroepsvaarders en hun brancheverenigingen, havenbedrijven, pleziervaart, Rijkswaterstaat en Agentschap Telecom. Dit riep de vraag op wie er verantwoordelijk is voor de betrouwbaarheid van het hele systeem van communiceren op het water, met de bereikbaarheid van schepen en met ieders privacy. Een gezamenlijke verantwoordelijkheid, daar waren alle betrokken partijen het over eens. Deze conclusie leidde tot een programma met de naam 'AIS een goed ID!' Met als voornaamste doel de beroepsvaart beter te informeren. Belangrijk, omdat bijvoorbeeld uit een enquête van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart bleek dat meer dan de helft van de binnenvaartschippers niet goed weet hoe je AIS-apparatuur juist instelt en gebruikt. Dat komt neer op bijna 4000 schippers. Het programma is vooral op hen gericht, maar ook op leveranciers en installateurs, want een goede informatievoorziening en een correcte installatie dragen bij aan een betrouwbaar gebruik van AIS. ‘AIS een goed ID’, dat net voor de jaarwisseling van 2019 van start ging, is een gezamenlijk programma van diverse partijen.

Varen doe je samen

‘Varen doe je Samen!’ staat voor samen veilig, duurzaam en plezierig varen. Met dit samenwerkingsverband willen de Hiswa en andere brancheorganisaties veiliger varen bevorderen onder vaarrecreanten en beroepsvaart. Hiervoor bundelen zij kennis, netwerken en communicatiekracht en informeren ‘bootjesmensen’ via verschillende kanalen, zoals evenementen, website, folders en nieuwsbrieven. Agentschap Telecom is geen officiële partij in 'Varen doe je Samen', maar haakt zo nu en dan aan in haar rol als vergunningverlener voor marifoonregistraties. Zo ook in 2019. Door bijvoorbeeld samen met Rijkswaterstaat onze boodschap duidelijk en eenduidig over te brengen, in de taal en toon van de waterrecreant. In de praktijk betekent dat: geen ambtelijke, misschien wat afstandelijke nieuwsbrief meer met de overheid als afzender, maar een belangwekkend nieuwtje vanuit ‘Varen doe je Samen’.

De juiste toon...

Bij overtredingen, fouten of vergissingen communiceert Agentschap Telecom op een eigentijdse manier. Het doel is niet het aantal boetes te verhogen, maar juist om bewustwording en zelfredzaamheid bij gebruikers te vergroten. Zo sturen we bewust eerst een e-mail als informele waarschuwing, met aandacht voor 'Wat kun je zelf oplossen, en waar heb je misschien niet aan gedacht?' De ervaringen met deze manier van communiceren zijn positief.

Wel of geen 'binding met Nederland'?

Het kwam nogal eens voor: een schip dat niet onder Nederlandse vlag vaart en toch een Nederlandse radioregistratie heeft. Een maritieme registratie was tot 1 juli 2019 in Nederland relatief makkelijk te krijgen, ook voor buitenlanders of buitenlandse schepen. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn. Het probleem is dat de (papieren) link met Nederland ongewenste neveneffecten kan hebben. Bijvoorbeeld schepen van buitenlandse eigenaren met een Nederlandse registratie, die ingezet worden voor activiteiten die politiek gevoelig kunnen liggen of illegaal zijn. Daarom is het voortaan nodig om aan te tonen dat de boot waarop je vaart een binding heeft met Nederland. Agentschap Telecom controleert nu bij het Kadaster de herkomst van de boot en trekt wanneer nodig de registratie van de radiovergunning in. Misbruik van de maritieme registratie is daarmee een stuk lastiger geworden. Meer weten? Bekijk ‘Maritieme registraties: band aantonen met Nederland’.

Noodradiobakens

Schippers en avonturiers gebruiken ze overal in geval van nood: op volle zee, hoog in de bergen en midden in de woestijn. Noodradiobakens kunnen levens redden als de bewoonde wereld ver weg is. Een veilig idee dus. Voor een noodradiobaken, ook wel MOB-apparaat (Man OverBoard) genoemd, heb je op dit moment geen vergunning nodig, geen bedieningscertificaat en ook geen registratie. Om een en ander toch in goede banen te kunnen leiden, heeft Agentschap Telecom op de World Radio Conference (WRC) van november 2019 de vraag voorgelegd of er een bindend regime voor dit onderwerp moet komen. Liefst wereldwijd. Omdat de 190 deelnemende landen er bij de WRC 2019 geen besluit over namen, gaat Agentschap Telecom zo snel mogelijk zelf aan de slag om het gebruik van noodradiobakens zoals een MOB mogelijk te gaan maken.

Communicatie in het luchtruim

De luchtvaart groeide ook in 2019 explosief. De komende jaren zal de drukte rond Schiphol verder toenemen naar 560.000 vliegbewegingen per jaar. Gesprekken van piloten met de verkeersleiding zijn niet de enige data die door de ether reizen. Moderne vliegtuigmotoren communiceren bijvoorbeeld ook rechtstreeks met hun fabrikant. Al die communicatie kan verstoringen tot gevolg hebben. Agentschap Telecom doet er alles aan om spraakverwarring en storingen in het luchtruim te voorkomen.

Landen via GNSS: onderzoek verstoring satellietsignalen

Steeds meer vliegvelden staan onder voorwaarden landingen toe, waarbij de automatische piloot helemaal afgaat op GPS-informatie. Dit kan met het zogeheten Global Navigation Satellite System (GNSS). Op Groningen Airport Eelde wordt GNSS bijvoorbeeld al gebruikt. Vanzelfsprekend zijn de veiligheidsmaatregelen die daarvoor nodig zijn buitengewoon streng. Er zijn verschillende oorzaken die de signalen kunnen verstoren. Of mogelijk kunnen verstoren; denk aan mensen die hun positie bewust proberen te verbergen met een 'GPS-jammer' en praktijken als 'meaconing' en 'spoofing'. Bij meaconing wordt het bestaande GPS-signaal opnieuw uitgezonden, meestal met een hoger vermogen, om andere navigatiesystemen te verwarren. Bij spoofing wordt een signaal nagebootst of vervalst. Agentschap Telecom en het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) hebben een onderzoek laten uitvoeren naar spoofing van GNSS-apparatuur. De resultaten daarvan zijn in de zomer van 2019 gepubliceerd. Zij laten zien dat in de omgeving van Rotterdam Airport, waar het onderzoek plaatsvond, spoofing niet of nauwelijks voorkomt. Wel is regelmatig een verstorend signaal waargenomen, wat bijvoorbeeld kan wijzen op het gebruik van een jammer. We kunnen niet met zekerheid zeggen of vliegtuigen daar ook echt last van hebben. Hiervoor is vervolgonderzoek nodig. In het vaste overleg met luchtvaartplatform ROSFAL - waarvan Agentschap Telecom voorzitter is - hebben we geagendeerd dat dit soort veiligheidsrisico's op luchthavens gemonitord moeten worden.

Illegale zender stoort luchtvaart

Vlak voor oudjaar 2019 ontving Agentschap Telecom een melding van een luchtvaartverstoring in de regio Dordrecht. Piloten konden piratenmuziek horen op de luchtvaartband. Een van onze inspecteurs ging meteen vanuit huis – het was kerstvakantie - op zoek naar de mogelijke oorzaak. Met behulp van onze peilapparatuur vond hij een muzieksignaal in de regio Nijmegen, een heel eind verderop dus. Precies uitpeilen van de gestoorde frequentie leidde naar een illegale zender in Arnhem-Zuid. Diezelfde dag werd de zender opgehaald en behoorde de verstoring in de luchtvaartband tot het verleden. Lees ook ‘Illegale omroep maakt veel kapot’.

Nederland loopt voorop in Europa

Veranderingen gaan doorgaans vrij langzaam in de luchtvaart. Alles wat zich bewezen heeft als veilig en betrouwbaar, daar houden we - en terecht - zo lang mogelijk aan vast. Een innovatie moet zich eerst bewijzen als 100% veilig. In de tussentijd doet niemand in de luchtvaart afstand van een bewezen techniek of protocol.
We kunnen wel een belangrijke doorbraak melden in de radiotechniek. Nederland rondde op 1 januari 2019 als eerste en enige Europese land de overgang af naar een andere kanaalrasterindeling (van 25 kHz naar 8,33 kHz). Daarmee kregen wij er drie keer zoveel communicatiekanalen bij. Dat was hard nodig, onder andere omdat Schiphol in de drukste hoek van Europa ligt, met andere grote luchthavens in de buurt: Brussel, Londen en Frankfurt am Main. Agentschap Telecom heeft een grote bijdrage geleverd bij de invoering van de nieuwe kanaalindeling. Deze werkzaamheden maken onderdeel uit van onze taken voor Eurocontrol, de centrale Europese organisatie voor luchtvaartveiligheid. Eurocontrol zorgt er onder andere voor dat er voldoende frequentiespectrum beschikbaar is. De Europese Commissie zou graag zien dat andere lidstaten snel het Nederlandse voorbeeld volgen.

GADSS: vliegtuigen altijd en overal te lokaliseren

Een vliegtuig komt soms - zeker tijdens langere vluchten boven zee - buiten bereik van de radar. Het verdwijnen van vlucht MH370 van Malaysia Airlines in 2014 was voor veel landen aanleiding om aan te dringen op een passief vliegtuigvolgsysteem met wereldwijde dekking. Tijdens de vierjaarlijkse World Radio Conference (WRC) werd in 2015 frequentieruimte toegewezen voor een dergelijk systeem. In het verlengde daarvan is er tijdens de WRC in november 2019 spectrumruimte toegevoegd voor GADSS, ofwel het Global Aeronautical Distress and Safety System. Met GADSS worden de 'search-and-rescue' mogelijkheden voor vermiste vliegtuigen wereldwijd verbeterd. Allemaal om te voorkomen dat er ooit nog een situatie zoals met vlucht MH370 kan ontstaan. Nederland heeft internationaal een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van dit besluit.

Steeds meer drones in de lucht

Drones beïnvloeden hoe dan ook het luchtvaartverkeer. Agentschap Telecom volgt de ontwikkelingen nauwgezet, onder andere omdat we een groeiende behoefte aan frequentieruimte voor drones aan zien komen. Dat willen we op tijd kunnen voorbereiden. Een aandachtspunt voor alle betrokkenen is dat de meeste drones te besturen zijn met vergunningsvrije apparatuur. Dit leidt ertoe dat vergunningsvrije banden steeds meer overbezet raken. En daarmee neemt de kans op verstoringen toe. In internationaal verband zet Agentschap Telecom zich daarom in om voor vergunningsvrije apparatuur voldoende frequentieruimte zeker te stellen, bijvoorbeeld tijdens de in 2019 gehouden World Radio Conference.

Storingsmeldingen in 2019

In 2019 ontving Agentschap Telecom in totaal 25 luchtvaart gerelateerde storingsmeldingen. De meldingen kwamen vooral van LVNL (Lucht Verkeersleiding Nederland) en Eurocontrol in Maastricht. Soms zijn FM-piraten de veroorzaker van een storing, in 2019 kwam dat vier keer voor. Drie keer lag de bron van een storing in het buitenland. De overige grotere verstoringen werden veroorzaakt door een radiozendamateur (1x) en een camping-antenneversterker (1x). Sommige storingen waren zo kortstondig dat onze inspecteurs ter plaatse ze niet meer konden waarnemen.

Zand erover

De wereld van kabels en leidingen lijkt misschien eenvoudig. Graven, aansluiten en weer dichtgooien. Maar dit werk dienen we in Nederland met grote zorgvuldigheid uit te voeren. Elke strekkende meter. Wie zijn die 'we'? En hoe hebben we het in 2019 gedaan? Over de rol van gemeenten, netbeheerders, grondroerders, koepelorganisatie KLO en Agentschap Telecom.

Benieuwd naar de feiten en cijfers over de WIBON en graafwerkzaamheden in 2019? Bekijk de infographic!

De klok tikt

Agentschap Telecom houdt toezicht op een zorgvuldig graafproces. Onze toezichtstrategie houdt in dat we passende interventies plegen; de graafketen is zelf verantwoordelijk voor het voorkomen van graafschades.

Zorgvuldig opdrachtgeverschap en zorgvuldig grondroerderschap: het zijn allebei taken die Agentschap Telecom bespreekt in een centraal overleg met de partners van het vrijwillige samenwerkingsverband 'Kabel- en Leiding Overleg' (KLO). Sinds 2017 is er een vrijwillige richtlijn, de CROW 500, met kwaliteitsnormen voor het zorgvuldig opdrachtgeven en grondroeren. Vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Agentschap Telecom gaf het signaal af dat er een solide aanpak nodig is die past bij het grote maatschappelijke vraagstuk dat op ons afkomt, met alle 'graafbewegingen' die ons de komende decennia nog te wachten staan. Denk aan de energietransitie, klimaatadaptatie, de komst van 5G en glasvezelkabels. Kunnen we in Nederland steeds leveringszekerheid garanderen (zonder stroomuitval) en onveilige situaties voorkomen, óók voor onze eigen mensen? En wat is het effect van ons werk op de leefomgeving? Het KLO onderkende de noodzaak en gaf een duidelijk signaal aan de hele graafsector: het is nu of nooit. Eind 2021 moet de hele sector CROW 500-proof zijn. CROW is een onafhankelijk kennisplatform op het gebied van infrastructuur, openbare ruimte, grondgebruik, wegenbouw en verkeer.

Om de urgentie te illustreren, laten we op onze website nu al een klok aftellen tot 1 januari 2022. Bekijk ook het filmverslag van het KLO-seminar: 'Voorkomen van graafschades, een andere aanpak'.

Agentschap Telecom zet de schouders eronder door de maatregelen van het KLO waar we in geloven, daadkrachtig te ondersteunen. Als we signaleren dat het ergens niet goed gaat, komen we in actie.

De gemeente als regisseur

De gemeente is als eigenaar de natuurlijke regisseur voor een goede ordening van de infrastructuur in de ondergrond. Zij krijgt straks te maken met enorme veranderingen, zoals de energietransitie en glasvezel ten behoeve van 5G, die om veel graafwerk vragen. Agentschap Telecom bezoekt daarom samen met het Gemeentelijk Platform Kabels en Leidingen (GPKL) vijf vooruitstrevende gemeenten om een goed beeld te krijgen van de problematiek. Kan de gemeente met de huidige instrumenten een krachtdadige regisseur zijn, of zijn er aanvullende instrumenten nodig? Daarmee komt tijdig antwoord op de vraag: is ondersteuning op nationaal niveau noodzakelijk? De BV Nederland mag immers bij de uitvoering van deze grootschalige activiteiten niet vastlopen in de ondergrond. Dat betekent: aanleg tegen zo laag mogelijk maatschappelijke kosten, waarbij hinder voor omwonenden zoveel mogelijk wordt voorkomen. Net als economische schade voor het midden- en kleinbedrijf; bij stroomuitval valt immers ook direct het betalingsverkeer weg.

Meer weten over gemeenten in de verschillende rollen van netbeheerder, opdrachtgever en regisseur? Lees de Gemeenteradar.

Burgemeester van Woensdrecht en voorzitter GPKL Steven Adriaansen aan het woord

“Gemeenten hebben een belangrijke rol om sturing te geven aan het realiseren van de maatschappelijke opgaven. Deze regierol behelst het digitaal delen van informatie over meerjarenonderhoudsplannen, deze vroegtijdig met elkaar afstemmen en in de voorbereiding en uitvoering gezamenlijk keuzes te maken. Deze gemeentelijke rol accepteert men alleen als de regisseur onafhankelijk binnen de eigen organisatie en onpartijdig ten opzichte van de stakeholders staat. Daarvoor zijn extra regels en/of instrumenten niet nodig. Het GPKL maakt zich zorgen of de meeste gemeentelijke organisaties voldoende kennis, kunde en capaciteit in huis heeft om krachtige invulling te geven aan de gewenste regierol.”

Ontwikkelingen in de graafsector

In 2019 zijn alle netbeheerders op een nieuw systeem (vector) overgegaan om informatie over te dragen. Daarmee is de wijze waarop gebiedsinformatie gepresenteerd wordt duidelijker, en daardoor beter toe te passen bij de werkvoorbereiding bij de opdrachtgever en in het veld.

Alle aansluitleidingen voor gas zijn per 31 december 2019 opgenomen in het geografisch informatiesysteem (GIS) en worden nu automatisch door de netbeheerders verstrekt als een grondroerder een graafmelding doet. Andere aansluitleidingen - met uitzondering van het riool - worden uiterlijk in 2027 ook opgenomen.

Een goed initiatief dat een compliment verdient: het Living Lab van vakopleiding SOMA-college, dat er met grote steun van de graafsector gekomen is. Op de praktijkschool SOMA-college in Harderwijk kunnen leerlingen die graafmachinist willen worden, veilig oefenen op een levensechte 'proeflap'. Geen 'vluchtsimulator', maar het echte werk in een echte (nagebouwde) straat. Iedereen uit de graafsector doet enthousiast mee. Agentschap Telecom zal als toezichthouder ook onaangekondigde controles uitvoeren. Net echt dus. Het mooie is dat wij daar zelf ook weer van leren.

Waarom we zo precies zijn

Agentschap Telecom doet veel meer dan alleen radiofrequenties en telecommunicatie. We zien toe op het eerlijke gebruik van maten en gewichten in de supermarkt, in webshops en in de meterkast, waar de elektriciteitsmeter hangt. Zo betaalt u als klant of bedrijf precies voor wat u krijgt in liters of kilo's. Welkom in de wereld van de metrologie en waarborgen.

Het nieuwe tanken

We controleren al jaren benzinepompen op het aantal liters dat ze afgeven, maar daar komt nu ook controle op de stroomafgifte via openbare laadpalen voor elektrische auto's (voor publiek gebruik) bij. Dat zijn er nu nog niet enorm veel, maar zeker is dat het aantal de komende jaren flink toeneemt. De sector heeft zelf richtlijnen voor laadpaal-fabrikanten opgesteld, waaronder het verplichte gebruik van gekeurde meters. Die afspraken moeten ervoor zorgen dat er goed wordt gemeten. Agentschap Telecom volgt de ontwikkelingen nauwgezet om het vertrouwen van de consument in de laadpaal te borgen. Daarbij kijkt Agentschap Telecom ook welke mogelijkheid een klant heeft om zijn verbruik zelf te controleren. We verwachten dat de bevindingen in 2020 beschikbaar komen.

Veilig verbonden op vakantie

In het kader van toezicht op het goed meten van de geleverde hoeveelheid elektriciteit, onderzocht Agentschap Telecom in 2019 elektriciteitsmeters op recreatieparken. We deden een steekproef bij jachthavens, campings en terreinen met vakantiehuisjes. Bij dit verkennende onderzoek ging het alleen om de meters die daadwerkelijk ingezet worden bij het vaststellen van een bedrag voor een zakelijke transactie; er bestaan ook meters die alleen een indicatie voor eigen gebruik laten zien, zonder dat er een bedrag uitrolt. Ongeveer zeven van de tien gebruikte meters hadden vóór ingebruikname geen verplichte beoordeling ondergaan. Goed om te weten: er is in Nederland geen verplichte periodieke herkeuring voor dit soort meters. De verplichte 'conformiteitsbeoordeling' gebeurt alleen bij het op de markt brengen. De parkeigenaar dient ervoor te zorgen dat op recreatieparken gekeurde meters worden geplaatst, en dat deze na plaatsing aan de nauwkeurigheidseisen blijven voldoen. Agentschap Telecom ziet hier op toe.

Mag het ietsje meer zijn? In het ziekenhuis liever niet

Een kilo suiker die 1002 gram weegt, daar heeft de samenleving niet direct last van. In ziekenhuizen worden patiënten gewogen, waarbij gebruik van een gekeurde weegschaal wettelijk is voorgeschreven. Agentschap Telecom heeft in Europees verband een aantal weegschalen in ziekenhuizen onderzocht om meer inzicht in het gebruik van deze wettelijk geregelde weegschalen te krijgen. Ons onderzoek in Nederland liet zien dat de gebruikte weegmiddelen over het algemeen goed wegen. Wel moet er bij de inkoop meer aandacht zijn voor de wettelijke eisen voor weegschalen. Agentschap Telecom zal dan ook diverse partijen informeren, waaronder brancheverenigingen van ziekenhuizen, om de bewustwording te vergroten.

In december 2019 lieten we tijdens een aflevering van het NTR programma Klokhuis zien hoe onze inspecteurs maten en gewichten controleren. Bekijk de aflevering via NPO Start.

Meldloket voor netbeheerders

Er was al een meldpunt voor algemene klachten van consumenten over meetinstrumenten. In 2019 hebben we daar een formulier voor het ‘Melden van een risico m.b.t. een gas- of elektriciteitsmeter’ aan toegevoegd, speciaal voor netbeheerders die eigenaar zijn van gas- en elektriciteitsmeters. Het gaat dan om gas- of elektriciteitsmeter die weliswaar aan alle essentiële eisen voldoen, maar wellicht toch bijvoorbeeld een milieu-, veiligheids- of gezondheidsrisico vormen. Hiermee is er één centraal meldpunt voor netbeheerders voor issues rond meetinstrumenten, waarmee zij de betrokken toezichthouders snel en eenvoudig kunnen informeren.

Agentschap Telecom bij 'Kassa'

In openbare speelhallen kunnen kinderen soms games spelen die eigenlijk zijn bedoeld voor 16 jaar en ouder. Het tv-programma Kassa toonde aan dat gamehallen en ook (online) winkels daar niet altijd goed op letten, waarmee het voor kinderen onder de 16 jaar toch mogelijk is spellen te kopen of spelen die niet geschikt zijn voor hun leeftijd. Uit ons toezicht blijkt dat de bekendheid van de wettelijke regels bij gamehallen tekort schiet. De winkels die wij voor ons toezicht bezochten, hebben inmiddels maatregelen genomen, waardoor 16+ spelletjes niet langer worden verkocht aan kinderen onder de 16 jaar. Wij blijven met ons toezicht de naleving van de wettelijke regels rond leeftijdsgrenzen controleren.

Uitgevoerde metingen in 2019

Benzinepompen
Aantal controles	2305
Totaal aantal op meeteigenschappen gecontroleerde brandstofpompen	415
Aantal op meeteigenschappen gecontroleerde brandstofpompen, dat niet goed meet	1
% van het aantal op meeteigenschappen gecontroleerde brandstofpompen, dat niet goed meet	0,2%

Kassaweegschalen
Aantal controles	2634
Totaal aantal op meeteigenschappen gecontroleerde kassaweegschalen	2224
Aantal op meeteigenschappen gecontroleerde kassaweegschalen, dat niet goed meet	27
% van het aantal op meeteigenschappen gecontroleerde kassaweegschalen, dat niet goed meet	1,2%

Weeginstrumenten industrie
Aantal controles	4728
Totaal aantal op meeteigenschappen gecontroleerde weeginstrumenten industrie	2024
Aantal op meeteigenschappen gecontroleerde weeginstrumenten industrie, dat niet goed meet	159
% van het aantal op meeteigenschappen gecontroleerde weeginstrumenten industrie, dat niet goed meet	7,9%

Klachten
Totaal aantal klachten voor alle meetinstrumenten gezamenlijk	85 (waarvan 6 NUTS-meters
Aantal klachten waarbij het meetinstrument niet aan de eisen voor meeteigenschappen voldeed	2 (1 x benzinepomp, 1 x kWh-meter)

Samen storing signaleren

Tijdens het overleg dat Agentschap Telecom heeft met radiozendamateurs, komen veel onderwerpen aan de orde. Samen signaleren we een toename van storing, veroorzaakt door onder andere zonnepanelen en ledlampen. Die storingen hebben allerlei oorzaken. Grote nieuwkomer onder de boosdoeners is ruis veroorzaakt door apparaten die juist zo goed bedoeld waren, zoals ledverlichting en zonnepanelen. Radiozendamateurs geven ons waardevolle signalen over waar en wanneer storingen voorkomen, met verschillende oorzaken. Lees ook 'Veilig verbonden apparaten'.

Het 100e Amateur Overleg - een mijlpaal

Twee keer per jaar, al sinds 1969, komen Agentschap Telecom en de twee landelijke verenigingen die radiozendamateurs vertegenwoordigen, VERON en VRZA, bij elkaar. Onderwerp van gesprek zijn allerlei zaken die zendamateurs bezighouden. Natuurlijk de (beperkte) ruimte in de ether, de frequentiebanden die in gebruik zijn, de zoektocht naar nieuwe wegen en de gezamenlijke aanpak van storingen. Het Amateur Overleg heeft voor beide partijen voordelen. De zendamateurs hebben een platform waar zij met ons in gesprek kunnen gaan en voor Agentschap Telecom geldt dat de wensen en vragen die we horen via het overleg, worden gekanaliseerd. Het Amateur Overleg is constructief en wordt steeds gevoerd vanuit een positieve grondhouding. Vaak gehoord: "Als het zo niet kan of mag, hoe dan wel?" Iedereen is tevreden met een werkbaar compromis. Begon het Amateur Overleg 50 jaar geleden aftastend en vrijblijvend, inmiddels is het uitgegroeid tot een zakelijk en efficiënt overleg met positieve resultaten. Bijvoorbeeld de herijking van de veelgebruikte registratie 'Novice'. Het zijn onderwerpen waar radiozendamateurs een belangrijke bijdrage aan leveren.

Zo weren we samen 'inbrekers'

In het vorige jaarbericht (Staat van de Ether 2018) meldden we dat het aantal misdragingen van gebruikers van landelijke repeaterstations een zorgpunt was. Met een repeater of 'tussenversterker' kunnen radiozendamateurs over veel grotere afstanden rechtstreekse verbindingen tot stand brengen. Aan een toepassing die de ene zendamateur bouwt en gebruikt, kunnen ook anderen plezier beleven. Landelijke of regionale dekking voor mobiele stations bijvoorbeeld.

Deze repeaters moeten niet verward worden met netwerkrepeaters, die het signaal van de mobiele providers versterken om betere inpandige dekking te krijgen. Het gebruik van dit soort repeaters zonder toestemming van de mobiele provider, is niet toegestaan.

Jammer genoeg zijn de repeaters die gebruikt worden door radiozendamateurs, moeilijk af te sluiten, waardoor het voorkomt dat reguliere uitzendingen brutaalweg verstoord worden. Heel vervelend voor iedereen; het levert veel irritatie op bij radiozendamateurs met serieuze bedoelingen. In 2019 zijn er gerichte maatregelen genomen tegen een door veel amateurs gebruikt repeaterstation. De problemen waren landelijk merkbaar: iedereen kon meeluisteren met onwelvoeglijk taalgebruik, gesprekken werden verstoord en de repeater werd moedwillig bezet gehouden door te ‘knijpen’ (zender aan, maar niks zeggen). Hoewel onwenselijk, is het formeel gezien geen verstoring. In deze gevallen is de eigenaar of beheerder van de repeater verantwoordelijk, in dit geval de Stichting Hobbyscoop. Hobbyscoop heeft zich maximaal ingespannen om het probleem te tackelen. Zij heeft de misbruikers achterhaald en geweerd en uiteindelijk besloten om de repeater nog maar enkele uren per dag beschikbaar te stellen voor extern gebruik. Dit laatste besluit is genomen in nauw overleg met Agentschap Telecom, want het is in strijd met de vergunningsvoorschriften. Dankzij de gezamenlijke aanpak van Hobbyscoop en Agentschap Telecom kan de repeater weer op een normale manier gebruikt worden.

Alert op ruis

Hoe graag we het ook willen, voor ons is het onmogelijk om alle ruis in de ether, alle door elektrische apparaten veroorzaakte radiostoringen - van stofzuigers tot elektrische dekens tot laptops - op te merken en te lijf te gaan. Radiozendamateurs hebben bij dit probleem een belangrijke signalerende rol. Ze kunnen en willen 'diep in de ruis kijken'. Ze zitten letterlijk dichtbij de bron. Ze zijn alert en melden het direct - deels uit eigenbelang, maar ook in het belang van de samenleving. Dan komt Agentschap Telecom weer om de hoek kijken. Storing is namelijk niet alleen hinderlijk, het kan in het ergste geval ook gevaarlijke situaties opleveren; de uitval van communicatie van essentiële diensten als de politie bijvoorbeeld.

De radio: een eeuw later

Radio leeft. Dat werd nog eens extra duidelijk op de 100ste verjaardag van het medium, in november 2019. Het werk van Agentschap Telecom is van oudsher sterk gekoppeld aan de techniek achter uitzendingen.

Mijlpaal '100 Jaar Radio'

In Nederland zijn radio-uitzendingen voor het publiek precies een eeuw ‘in de lucht’. Het begon klein in 1919, met een zelfgebouwde radiozender, gemaakt door instrumentmaker Idzerda uit Den Haag. Hoe gaat het nu met de omroep?

Als het alleen om muziek zou gaan, kan men ook kiezen voor een streamingdienst op internet. Maar radio blijkt veel meer te betekenen voor luisteraars. In een poll konden mensen laten weten wat ze de beste programma’s vonden op het ‘oude’ medium in de ether. De uitslag: nieuws, achtergronden, gesprekken, een meeslepende reportage bij een sportevenement of een tot de verbeelding sprekende gebeurtenis (de reeks uitzendingen 3FM Serious Request bijvoorbeeld): de programma's van creatieve radiomakers die het medium nu juist zo uniek maken. Volgens de echte liefhebber zelfs onvervangbaar.

Het werk van Agentschap Telecom is sterk aan techniek gekoppeld. En die techniek zal de komende 100 jaar vast nog meermaals veranderen, zoals dit ook al het geval is geweest van AM, naar FM en DAB+.

Iedereen aan tafel

In 2019 voerden het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, Agentschap Telecom en de omroepwereld diverse gesprekken. Aanleiding was de motie van Kamerleden Weverling en Sjoerdsma (VVD/D66) van eind 2018 over de bemoeilijkte relatie tussen Agentschap Telecom en partijen uit de omroepwereld. Onder leiding van onafhankelijk voorzitter Medy van der Laan waren we in gesprek aan drie ‘tafels’: de commerciële landelijke radiopartijen, commerciële radiopartijen met een niet-landelijk bereik en tenslotte de nieuwkomers die aanspraak willen maken op een vergunning. Ieder met hun eigen wensenpakket. Iedere wijziging voor de één, heeft gevolgen voor een ander; de ruimte is nu eenmaal beperkt. De drie brancheorganisaties VCR, NLCR en KRCO hebben gezamenlijke overeenstemming bereikt over drie oplossingsrichtingen. De onafhankelijke voorzitter heeft ondertussen verslag gedaan aan de Staatsecretaris en een voorstel gedaan voor het vervolg.

Onderdeel van het gesprek is het verder kunnen optimaliseren van de ontvangstmogelijkheden van radioprogramma’s. Om dit in goede banen te leiden, is het voornemen om FM-gedragslijn te laten herleven. Dankzij een uitspraak van het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) van september 2019 kan deze FM-gedragslijn namelijk ruimer geformuleerd worden dan op basis van eerdere jurisprudentie mogelijk was.

Een mooie taak voor de ‘Taskforce DAB+’

Radiogolven trekken zich niets aan van geografische grenzen. Met andere woorden: het spectrumgebruik eindigt niet abrupt aan de Duitse of Belgische grens. Daarom zijn goede internationale afspraken belangrijk. Het toegenomen belang van digitale etherradio DAB+ maakte het nodig om opnieuw het gesprek aan te gaan over bestaande vergunningen. De markt gaf aan behoefte te hebben aan een andere invulling van de DAB-rechten: meer landelijk gebruik, een andere regionale indeling en een lokale DAB-laag. Dat gaf de staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat begin 2018 aanleiding om de Taskforce DAB+ in te stellen. Het doel van de Taskforce is om in overleg met de sector tot breed gedragen verbetervoorstellen te komen ten aanzien van de indeling van het spectrum voor digitale radio. Deelnemers zijn onder andere de publieke en commerciële omroepen, de zenderoperator, vergunninghouder MTV-NL, het ministerie en Agentschap Telecom. Eind november 2019 heeft de Taskforce een definitief akkoord bereikt over de gewenste toekomstige indeling van de Nederlandse DAB-rechten. Agentschap Telecom startte coördinatiegesprekken met onze buurlanden om de aanpassing van de rechten te realiseren. Dit zal gefaseerd in de komende jaren zijn beslag krijgen.

Internationale afstemming

Voor nieuwe rechten is een nieuw akkoord met buurlanden nodig. De kunst daarbij is vooral om tot overeenstemming te komen met de buurlanden. Het gaat altijd om een compromis, op vrijwillige basis. Alle (internationale) wensen naadloos op elkaar laten aansluiten, levert een complexe puzzel op.

Nieuwe, verbeterde variant van digitale televisie

De nieuwe variant van Digital Video Broadcasting, DVB-T2, levert alleen maar goed nieuws op. Televisiekijkers met een Digitenne-abonnement van KPN genieten van een sterk verbeterde beeldkwaliteit. Dankzij een verbeterde compressietechniek is daar bovendien minder frequentieruimte voor nodig.

De mobiele markt is al jaren op zoek naar meer frequentieruimte. Als gevolg van afspraken binnen Europa heeft Agentschap Telecom de banden in Nederland aangepast. DVB-T heeft ruimte ingeleverd en de 800 MHz-band is vrijgemaakt. Met de introductie van DVB-T2 volgde de ombouw om ook de 700 MHz-band vóór eind 2019 helemaal vrij te maken voor mobiele frequenties. Door de inspanningen van KPN is dit al in oktober 2019 gelukt. KPN heeft het met Agentschap Telecom afgesproken tijdsschema dus perfect gevolgd.

Draadloze microfoons maken gebruik van dezelfde frequentieband als DVB-T op plaatsen waar het DVB-T signaal te zwak is voor televisieontvangst. Het 'omstemmen' van de DVB-kanalen heeft daarom ook gevolgen voor de gebruikers van draadloze microfoons. We hebben daarom synchroon met de ombouw van het DVB-T netwerk de microfoonbanden applicatie aangepast, zodat gebruikers van draadloze microfoons na konden gaan waar in Nederland welke frequenties beschikbaar waren.

Hoe u een microfoon het beste in de praktijk kunt gebruiken? Bekijk de applicatie microfoonbanden.nl en vul uw adres in of klik op de kaart.

Illegale omroep maakt veel kapot

Illegale omroep veroorzaakte ook in 2019 niet alleen hinder en storing, maar ook fysieke en maatschappelijke schade. Dat komt onder andere doordat illegale omroepen inbreken op legale zendmasten, hoogspanningsmasten, natuurgebieden en straatmeubilair in de publieke ruimte, om daar hun apparatuur in te plaatsen en elektriciteit te stelen. Samen met het OM, de politie, gemeenten en andere ketenpartners (zoals gedupeerde telecombedrijven, natuurbeheerders e.d.) werkt Agentschap Telecom aan een effectieve aanpak van dit probleem. Illegaal uitzenden is ook helemaal niet nodig. In Nederland kan voor weinig geld via internet met programma’s de hele wereld worden bereikt. Met een vergunning voor een evenementenomroep of middengolfomroep kunt u naar hartenlust uitzenden met een perfecte ontvangst, zonder dat iemand er nadelige gevolgen van ondervindt.

Zo ver weg en toch zo dichtbij

Agentschap Telecom is sinds 10 oktober 2010 ook verantwoordelijk voor het frequentiebeheer in Caribisch Nederland. Op die datum hielden ‘De Nederlandse Antillen’ op te bestaan en werden Bonaire, Sint Eustatius en Saba (onder de verzamelnaam ‘BES-eilanden’) bijzondere gemeenten van Nederland. Wat doet Agentschap Telecom bijna 8000 kilometer verderop, in een omgeving met andere gewoonten en in compleet andere omstandigheden? Voor het eerst in ons jaarbericht: een blik op onze vestiging op Bonaire.

Ons werk op de BES-eilanden

Vanuit ons kantoor in Kralendijk op Bonaire beheren we het radiofrequentiespectrum voor alle drie de eilanden, door het toewijzen van radiofrequenties, monitoring en het uitvoeren van inspecties. In het kort kan men er terecht voor:

Alles over concessies en machtigingen;
Deelname aan een radiozendexamen;
Informatie over het gebruik van radioapparatuur;
Informatie over het invoeren van radioapparatuur (douane);
Klachten over storing op of door radioapparatuur;
Klachten over de kwaliteit in de dienstverlening van telecomaanbieders;
Overige vragen over telecommunicatie, apparatuur en wetgeving.

Onze collega’s op Bonaire zijn ‘van het eiland’, waar Papiaments de voertaal is. Maar ze staan iedereen net zo makkelijk te woord in het Nederlands en het Engels, de voertaal op Sint Eustatius en Saba. Vanuit Nederland worden zij ondersteund door een klein team dat inmiddels goed bekend is met de vele verschillen, ook tussen de eilanden onderling.

Afwijkende regelgeving

Agentschap Telecom geeft uitvoering aan de Wet Telecommunicatievoorzieningen BES en ziet toe op de naleving ervan. Deze wet is gebaseerd op de wetgeving die gold op de Antillen en wijkt daardoor af van de Telecommunicatiewet die in Nederland van kracht is.

Kleinschaligheid

Het meest in het oog springende verschil tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland is de schaalgrootte. In totaal bedienen de lokale operators slechts 25.000 inwoners op de drie eilanden, plus een stroom toeristen. Die kleinschaligheid maakt dat het bouwen, onderhouden en exploiteren van een telecomnetwerk hogere kosten met zich meebrengt dan in Nederland. Zo zijn de kosten voor IP-transit, het internationale internetverkeer, voor lokale operators hoger dan in Nederland. Daarnaast maakt de harde rotsbodem het graafwerk voor kabels een uitdaging. En alle benodigdheden moeten per schip of vliegtuig worden aangevoerd, met extra transportkosten tot gevolg. Dat moet allemaal worden terugverdiend op een veel lager aantal abonnees.

De bovenwindse zeekabel die Sint Eustatius en Saba aansluit op de rest van de wereld, kwam tijdens orkaan Maria (twee weken na orkaan Irma) bloot te liggen. Op Sint Maarten raakte een ander deel van diezelfde kabel beschadigd nadat een schip met haar anker achter de kabel was blijven hangen. In beide gevallen was er geen sprake van uitval, maar het geeft wel aan dat zeekabels in het Caribisch gebied wel degelijk kwetsbaar zijn. Pas eind 2019 kon de zeekabel op Sint Maarten worden gerepareerd.

De (tropische) risico’s voor veilig verbonden

Verwoestende orkanen als Irma en Maria in 2017 maken de behoefte aan een goed functionerend telecomnetwerk keihard duidelijk: de eilandbewoners willen op zo’n moment familie en vrienden elders laten weten hoe het met hen gaat.

Omgewaaide antennemasten, beschadigde bovengrondse kabels… Irma zorgde voor grote problemen in de vaste en mobiele telefoonnetwerken. Omdat de kleine eilanden Saba en Sint Eustatius zelf geen telefooncentrales hebben, maar gebruik maken van de centrales op Sint Maarten, ondervond men daar ook direct de gevolgen. Gelukkig was internetverkeer via een vaste aansluiting, eventueel in combinatie met wifi, wel mogelijk. Via sociale media bereikten de eerste berichten en beelden uit het rampgebied de rest van de wereld.

De extreme weersomstandigheden in het Caribisch gebied vormen een reële bedreiging voor de telecommunicatie-infrastructuur. Overstromingen, modderstromen en extreme windsnelheden komen regelmatig voor. Ook aardbevingen zijn niet ondenkbaar; het gebied rond de vulkanen van Saba en Sint Eustatius is nog altijd seismisch actief. En hoewel de infrastructuur gebouwd is voor zulke omstandigheden, is die toch niet altijd bestand tegen het natuurgeweld.

Highlights Agentschap Telecom 2019

Een belangrijk deel van onze werkzaamheden stond de afgelopen jaren in het teken van de naweeën van orkaan Irma. Een overzicht:

Door onze hechte contacten met netwerkoperators, de middengolfomroep en de telecomtoezichthouders van Curaçao en Sint Maarten, konden wij tijdens en in de periode na Irma en Maria een bijdrage leveren aan de informatievoorziening aan het crisiscentrum in Den Haag.
In 2018 heeft Agentschap Telecom als noodvoorziening drie satellietterminals voor Sint Eustatius en Saba gesubsidieerd. Voor publieke taken kan men via de satelliet verbinding maken met de rest van de wereld, mochten alle andere verbindingen uitvallen.
Kostenbeheersing en efficiëntie zijn voortdurende aandachtspunten. In 2019 hebben we de tarieven die wij in rekening brengen bij de mobiele telefoonaanbieders kunnen verlagen.
Agentschap Telecom heeft in 2019 op verzoek van Critical Communications Caribbean (C3), de aanbieder van het communicatienetwerk voor politie, ambulance en brandweer - vergelijkbaar met C2000 bij ons - onderzoek gedaan naar storingen in hun netwerk op Bonaire. In goed overleg is de storing door de veroorzaker verholpen.

Onze organisatie veilig verbonden

Op andere plaatsen in dit jaarbericht is veel te lezen over de rol van Agentschap Telecom in 2019 als uitvoeringsinstantie en toezichthouder. In dit hoofdstuk: de inspanningen om de eigen organisatie fit en slagvaardig te houden. Over bedrijfsvoering, personeelsbeleid en digitalisering.

Duurzaamheid

In december 2019 ondertekende Agentschap Telecom het ‘Manifest Verduurzaming Bedrijfsvoering EZK en LNV’, met daarin ambitieuze klimaatdoelstellingen voor de komende jaren. Een belangrijke zin uit de introductie van het manifest: “Practice what you preach”. Het manifest geeft invulling aan de voorbeeldrol voor de Rijksoverheid, zoals opgenomen in het Klimaatakkoord. De intentie is om in 2030 volledig duurzaam te werken. In 2020 gaat Agentschap Telecom daarom 23% van haar wagenpark vervangen voor ‘emissieloze voertuigen’, ruim binnen de afgesproken norm in het manifest. Geen eenvoudige opgave, want bijvoorbeeld bij de voertuigen waarmee we onderzoek doen naar storingen in de ether, is het allereerste vereiste: storingsvrij metingen kunnen verrichten. En dat gaat niet per se samen met een elektrisch aangedreven voertuig.

Vitaliteit

Bij Agentschap Telecom werkten in 2019 zo’n 350 mensen, samen goed voor 335 fte. Het verzuimcijfer bedroeg 3,4%. Landelijk gezien, ook in vergelijking met soortgelijke organisaties, een gezond resultaat. We ondernamen in 2019 al veel acties om gezondheid, werkplezier en vitaliteit te bevorderen - en met resultaat. Employability, leren en ontwikkelen en vitaliteit blijven ook in 2020 thema’s om het werkplezier te vergroten.

Digitalisering

In 2019 werkte Agentschap Telecom verder aan de al eerder ingezette digitaliseringsslag. Einddoel: we willen onze diensten zoveel mogelijk digitaal aanbieden. Dat doen we niet alleen om efficiënter, maar ook vooral klant- en resultaatgerichter te kunnen werken. Voor bezoekers van ons digitale portaal ‘Mijn Agentschap Telecom’ wordt het op die manier makkelijker om wijzigingen door te geven, of om de status van een aanvraag snel op te zoeken. Nu al kunnen 70.000 klanten online gebruik maken van het portaal. Bijvoorbeeld om een maritieme registratie of registratie als radiozendamateur aan te vragen, in te zien of te wijzigen. In 2020 volgen de vergunningen. Bij elke wijziging betrekken we onze klanten zoveel mogelijk, om het portaal goed af te stemmen op hun behoeften.

Integriteit

In deze uitgave valt vooral te lezen wát wij doen en wat het effect daarvan is. Ons werk wordt steeds relevanter: iedereen heeft baat bij een veilig verbonden Nederland. Voor Agentschap Telecom is net zo belangrijk hóe we het doen. We werken voor Nederland en dat betekent dat alles wat wij doen uitlegbaar moet zijn. Integriteit is daar het woord dat van belang is. Integriteit moet toegepast worden op het echte werk. We besteden meerdere keren per jaar aandacht aan bewustwording bij onze collega’s. Niet in zijn algemeenheid, maar door in de praktijk te oefenen met mogelijke dillema’s. In 2019 deden we een aantal van dit soort sessies. Afgelopen jaar legden we de nadruk op omgangsvormen, de beschikbaarheid van onze professionele vertrouwenspersonen en wanneer iets openbaar of juist vertrouwelijk moet zijn. Zo zorgt integer gedrag ervoor dat we uiteindelijk zorgvuldig omgaan met uw gegevens.

Organisatiecijfers

Kerncijfers organisatie
	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019
Totaal aantal fte's	324,5	332,8	324	335
Kosten inhuur externen (x 1.000 euro)	2350	2635	2971	3280
Ziekteverzuim	4,70%	5,80%	3,30%	3,4%
Percentage vrouwen	33,60%	33%	31%	30%
Gemiddelde leeftijd	49,5	50	50,7	50,9

Toelichting kerncijfers organisatie: Door de inbedding van de nieuwe taak Wet Beveiliging Netwerk en Informatiesystemen (Wbni) zien we de verwachte stijging in aantal FTE terug in de cijfers. De stijgende kosten van externe inhuur volgen deze lijn.

Kerncijfers financieel
	Realisatie 2016	Realisatie 2017	Realisatie 2018	Realisatie 2019
Bedrijfsresultaat (x 1.000 euro)	-2525	-2409	118	-1220
Omzet (incl. Caribisch Nederland)	38318	42809	46696	49480
Personeelskosten per fte (x 1.000 euro)	73	77,1	79,5	85,9
Opleidingskosten als percentage van de personele kosten	2,10%	1,50%	1,70%	1,76%
Huisvestingskosten per fte (x 1.000 euro)	7,8	5,4	5,5	8,3
Uurtarief (wijziging in reële termen)	-1,22%	-1,86%	-2,45%	6,91

Toelichting kerncijfers financieel: Het boekjaar 2019 is afgesloten met een verlies van € 1,2 mln. Dit bedrag komt voor € 0,7 mln. op rekening van Caribisch Nederland en maakt onderdeel uit van de afbouw van de post ‘te verrekenen met Caribisch Nederland’. Het resultaat AT bedraagt, na aftrek van het resultaat Caribisch Nederland, - € 0,5 mln.

Kerncijfers juridisch
	2016	2017	2018	2019
Ontvangen bezwaarschriften	927	396	240	249
Direct Beslissing op Bezwaar (BOB)	2	22	6	26
Intrekking bezwaar	112	137	79	83
Geen bezwaar	52	63	42	33
Ontvangen beroepsprocedures	27	62	30	15
Ontvangen Hoger Beroepsprocedures	6	24	5	7
Ontvangen Wob-verzoek	40	31	28	172

Veilig verbonden in de toekomst

Agentschap Telecom staat voor een veilig verbonden Nederland, nu en in de toekomst. Met onze positie middenin het telecomdomein, volgen we de technologische ontwikkelingen op de voet. Zo maken we ons samen klaar voor de digitale transitie.

Digitalisering leidt volgens het Rathenau Instituut tot een nieuwe samenleving, die door nieuwe digitale middelen voortdurend op een verrassende wijze verandert. We spreken daarom van een ‘digitale transitie’: een wisselwerking tussen maatschappij en technologie, die leidt tot fundamentele en onomkeerbare veranderingen in cultuur, structuur en werkwijze.
Om onze positie in de digitale transitie te verkennen, hebben we een onderzoek door onderzoeksinstituut DRIFT laten uitvoeren. DRIFT opereert onder de koepel van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Digitale transitie

De digitale transitie verandert de maatschappij. Alle technologische ontwikkelingen zorgen voor nieuwe mogelijkheden met mobiele communicatie en grootschalige automatisering. Dit zorgt voor veranderingen in de samenleving: we communiceren, consumeren en creëren anders.

Als gevolg hiervan verandert het bedrijfsleven ook. Denk aan de heersende krimp van fysieke winkels in binnensteden door online concurrentie. Aan de andere kant ontstaan ook nieuwe producten en diensten en dus ook nieuwe business modellen. Succesvolle voorbeelden van ‘deeleconomieën’ zijn verhuurservice AirBnB en personenvervoer Uber, die een unieke combinatie van data, technologie en een community toepassen om zo overcapaciteit te benutten. Ook zien we de opkomst van Mobiele Virtuele Netwerk Operators (MVNO’s), die de antennes en het fysieke netwerk van andere operatoren gebruiken om hun diensten aan te kunnen bieden. Centraal bij al deze ontwikkelingen staat het belang van betrouwbare data en datastromen. De bijdrage van Agentschap Telecom aan de digitale transitie is er op gericht om, door middel van het houden van toezicht en de adequate uitvoering van beleid, het vertrouwen van de maatschappij in de digitale infrastructuur te behouden en te versterken. Nu en in de toekomst.

Wat zijn sleuteltechnologieën?

Een sleuteltechnologie is een technologie met een breed toepassingsgebied in innovaties en/of sectoren. Ze zijn essentieel bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen en/of leveren een grote bijdrage aan de economie. Voorbeelden zijn ICT, kunstmatige intelligentie of toepassingen in de nano-, quantum-, en biotechnologie.

Agentschap Telecom volgt deze ontwikkelingen en sleuteltechnologieën op de voet, onder andere met onze drie strategische thema’s 5G, kunstmatige intelligentie en cyberveiligheid. Met onderzoek en verkenning werken we binnen deze thema’s aan concrete projecten, en dragen we bij aan kennisuitwisseling met andere toezichthouders, overheidsinstellingen, kennisinstellingen en marktpartijen.

Toekomst in het ‘oude Egypte’

Eens per 4 jaar vindt de Wereld Radiocommunicatie Conferentie (WRC) plaats. De WRC is voor veel landen, sectoren, telecomproviders en satellietoperators hét moment om wereldwijde frequentie-technische en procedurele afspraken te maken. Denk aan afspraken voor satellietoperators en sectoren zoals de lucht-, ruimte- en scheepvaart. Daarnaast wordt op deze conferentie de trend gezet voor toekomstige (technologische) ontwikkelingen. Voor Nederland gaat het om belangrijke thema’s zoals 5G, kunstmatige intelligentie en cyberveiligheid. Agentschap Telecom is een van de vertegenwoordigers van Nederland op deze WRC die in 2019 in Sharm-el-Sheikh is gehouden. Zo dragen we er ook internationaal aan bij dat Nederland de komende decennia veilig verbonden blijft.

Actuele spectrumontwikkelingen

We staan aan de vooravond van de uitrol van 5G in Nederland. We verwachten dat, nadat het spectrum hiervoor in gebruik genomen is, we ook de eerste toepassingen van moderne technieken binnen de 5G standaard gaan zien: dynamisch spectrumgebruik en het gebruik van slicing. Beide technieken gaan er voor zorgen dat gebruikers (en dan met name professionele gebruikers) veel beter bediend gaan worden in hun specifieke behoeftes. Slicing maakt het mogelijk om dataverkeer in een apart segment te bedienen, waardoor deze bijvoorbeeld met een hogere betrouwbaarheid afgehandeld kan worden dan ander verkeer. Aanvullend signaleren we de behoefte van industrieën en organisaties dat zij ook in een eigen netwerk gebruik willen maken van de nieuwe technologieën die met 5G mogelijk worden. Dynamisch spectrum management maakt het mogelijk om het spectrum flexibel te gebruiken, afhankelijk van de vraag op een bepaalde plek. Vraag en aanbod wordt op een efficiënte manier bij elkaar gebracht. Zo werkt het ook in de deeleconomie: overcapaciteit wordt optimaal benut. Kunstmatige intelligentie kan daarbij zorgen voor een veel efficiënter gebruik van het spectrum.

Verdere toekomstige technologische ontwikkelingen

Agentschap Telecom kijkt regelmatig in de toekomst om te zien welke ontwikkelingen niet alleen ons werk, maar ook de wetenschap en maatschappij gaan beïnvloeden. Deze gesignaleerde trends en technologische ontwikkelingen hebben we visueel inzichtelijk gemaakt in de ECD radar. Een blik op twee ontwikkelingen:

Kunstmatige intelligentie is een reeds bestaande techniek die, nu het gebruik van algoritmes, de data-opslagcapaciteit, en vooral de digitale connectiviteit toeneemt, ruim baan krijgt. Omdat dit ook binnen ons telecomdomein plaatsvindt, is dit een van de eerder genoemde strategische thema’s en onderzoeken we het gebruik hiervan. Ook kijken we bijvoorbeeld hoe continuïteit van netwerken en de daar bovenliggende services en dienstverlening gegarandeerd kan blijven als kunstmatige intelligentie/algoritmen in systemen wordt gebruikt.

Quantum computing verandert de manier waarop complexe berekeningen gedaan worden over zeer grote hoeveelheden data. Quantum computing kan namelijk parallel dezelfde berekeningen uitvoeren. Hoewel het alleen wordt ingezet voor zeer specifieke taken, wordt het vanuit veiligheidsoogpunt belangrijker om controle te krijgen over hoe (en waarlangs) informatie verstuurd wordt. Vandaar dat Agentschap Telecom met belangstelling de ontwikkeling van nieuwe protocollen van internet en next generation internet architecture op dit vlak volgt. Kijkend naar de toekomst, lijkt de toepassing van quantum communicatie ook veelbelovend. Communicatie vindt daarbij instantaan plaats over een grote afstand, zonder dat een derde partij de boodschap kan beluisteren. Vanuit ons strategische thema ‘cyberveiligheid’ zullen we deze ontwikkelingen goed volgen en waar nodig oppakken.

Colofon

Jaarbericht Agentschap Telecom, 2019 Jaargang 2019

Publicatiedatum

donderdag 23 april 2020

Productie

Strategie en Communicatie

Eindredactie

Strategie en Communicatie

Vormgeving

Strategie en Communicatie

E-mail

info@agentschaptelecom.nl

Internet

https://www.agentschaptelecom.nl/

Redactieadres

Postbus 450, 9700 AL Groningen

Telefoon

(050) 58 77 444

Copyright

CC0 1.0 Universal

Jaarbericht Agentschap Telecom 2018

Voorwoord

Altijd en overal bereikbaar

Frequenties onder de hamer

Veilig verbonden apparaten

5G en antennes

Een kwestie van vertrouwen - én zekerheden

Weerbaar tegen telecomuitval

We geven ze de ruimte

Veilig verbonden op het water

Communicatie in het luchtruim

Zand erover

Waarom we zo precies zijn

Samen storing signaleren

De radio: een eeuw later

Zo ver weg en toch zo dichtbij

Onze organisatie veilig verbonden

Veilig verbonden in de toekomst

Colofon

Deel deze pagina